მუყაოზე გადატანილი მუსიკა

{სრული ვერსია}

პანკ-ჯგუფ „სექს პისტოლზის“ მომღერალმა ჯონი როტენმა, იგივე ჯონ ლაიდონმა ადრე თქვა: „ადამიანები მხოლოდ მუსიკისთვის რომ ყიდულობდნენ ჩანაწერებს, მაშინ ეს ჩანაწერები სწრაფი სიკვდილისთვის იქნებოდა განწირული“. ამით მან ხაზი გაუსვა მუსიკის „გარეგნულ მხარეს“. მართლაც, მუსიკალური მატარებლების (ვინილის, აუდიო კასეტის, კომპაქტ-დისკის) გაფორმებას უდიდეს ყურადღებას აქცევდნენ თითქმის ყველა ჟანრის მუსიკოსები. ამ საქმეში უამრავი პროფესიონალი მხატვარი, ფოტოგრაფი და დიზაინერი იყო ჩართული. გარეკანების გაფორმებამ უამრავ ახალგაზრდა დამწყებ ხელოვანს მისცა გასაქანი. არ მინდა მხოლოდ წარსულ დროში ვილაპარაკო, თუმცა დღეს ჩანაწერის ყდის გაფორმება ძირითადად ბევრად უფრო მარტივად, კომპიუტერის დახმარებით კეთდება და ციფრულმა ფორმატმა მსმენელთა არც თუ მცირე ნაწილს ჩანაწერის გაფორმების მიმართ ინტერესი დააკარგვინა. გაფორმებაზე ზრუნვით, არც დღევანდელი მართლაც ნიჭიერი მუსიკოსები „იკლავენ“ თავს. არადა, მაღაზიებში რამდენიმე საყვარელმა ალბომმა სწორედ გარეკანით მიიქცია ჩემი ყურადღება. 

მუსიკის ყიდვა იმ დროს დავიწყე, როდესაც მაღაზიების თაროებზე ლეგალურად მხოლოდ საბჭოთა წარმოების, ფირმა „მელოდიის“ ფირფიტები ელაგა და მათი გაფორმება ვერანაირ კრიტიკას ვერ უძლებდა. ფირფიტების უმეტესობას რაღაც სტანდარტული კონვერტი ჰქონდა, რომელსაც „ესტრადა“, „მელოდია“ ან რამე უინტერესო ეწერა. თუმცა სურათებიანი კონვერტების დიდი ნაწილი უგემოვნოდ იყო გაფორმებული – ფოკუსარეული გადღაბნილი ფოტოებით და მახინჯი დიზაინით.

1990-იანი წლებიდან უკვე გამოჩნდა სხვადასხვა ქვეყანაში გამოშვებული მეკობრული კომპაქტ-დისკები და კასეტები, რომლებიც მხოლოდ ჩამოჰგავდნენ ორიგინალებს. ამ უხარისხო მუსიკალური მატარებლებით ვაჭრობა 2000-იანების შუა ნახევრამდე გაგრძელდა, სანამ mp3 პლეერებმა არ დაიპყრეს ბაზარი. საქართველო ისევ თამაშგარე მდგომარეობაში აღმოჩნდა და ორიგინალი ლეიბლების მიერ გამოშვებული ვინილები, კასეტები თუ კომპაქტ-დისკები არ შემოდიოდა. ნაწილობრივ ამასაც ვაბრალებ იმ ფაქტს, რომ ქართველი მუსიკოსების დიდი ნაწილი ძალიან ზერელე ყურადღებას უთმობდა და უთმობს ხელოვნების ამ დარგს, რომელსაც მუსიკალური მატარებლების ყდების და შიგთავსის გაფორმება ჰქვია. 

ახლა, როდესაც ვინილის ფირფიტები მსოფლიოსა და საქართველოში ისევ მასობრივად შემოდის მოხმარებაში, ალბომების გარეკანებს დიდი მნიშვნელობა აქვს. მე კი რამდენიმე ჩემთვის გამორჩეულად საყვარელ ალბომის გარეკანს წარმოგიდგენთ თავისი მცირე ისტორიებით.

Bill Evans & Jim Hall – Undercurrent [1962]

1960-იანების ამ შესანიშნავი ჯაზ-ალბომის კომპაქტ-დისკი შორეულ 90-იანებში სწორედ მისმა ყდამ მაყიდინა. ამ დისკის გარეკანისთვის, რომელიც თავდაპირველად, რა თქმა უნდა, ვინილზე გამოიცა, ბილ ევანსმა გამოიყენა ცნობილი ამერიკელი ფოტოგრაფი ქალის, ტონი ფრისელის მიერ 1947 წელს გადაღებული ფოტო Weeki Wachee Springs, Florida, ანუ „ვიკი ვაჩეს წყაროები, ფლორიდა“. წყალქვეშ გადაღებულ ფოტოზე გამოსახულია გრძელკაბიანი ქალი. გაფორმება ძალიან მოუხდა ალბომს. ტონი ფრისელი 1930-იანი წლებიდან ჟურნალ „ვოგის“ ფოტოგრაფი იყო. მე-2 მსოფლიო ომის დროს იგი წითელ ჯვართან ერთად ევროპაში ჩავიდა და იქ იღებდა ფოტოებს. ქალმა 350 000-მდე ფოტო გადაიღო, რომელთა ნეგატივები ამერიკის კონგრესის ბიბლიოთეკას გადასცა.

The Velvet Underground – The Velvet Underground & Nico [1967]

ეს ალბათ ყველა დროის ყველაზე სახასიათო და ცნობადი ფირფიტის გარეკანია. მასზე ენდი უორჰოლის დახატული ღია ყვითელი ბანანია გამოსახული და მარჯვენა დაბალ კუთხეში მისივე ხელმოწერაა დატანილი. ადრეულ გამოცემებზე ყვითელი ბანანი უბრალოდ დაწებებული იყო კონვერტზე, მას თუ ააძრობდი, უკვე გასუფთავებული ვარდისფერი ბანანი გამოჩნდებოდა. ალბომის ეს გაფორმება დღემდე ყველაზე მეტადაა ტირაჟირებული და მას ხალხი როგორც ნახატს ისე აღიქვამს. თუმცა, მიუხედავად მისი ზეპოპულარობისა, ისიც უნდა ითქვას, რომ ამ ფირფიტაზე შესული მუსიკალური მასალა არც ისე მარტივად მოსასმენია პოპ-მუსიკის მსმენელისთვის. თუმცა ველვეტების ეს დისკი როკ-მუსიკის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ნამუშევრად მიიჩნევა.

 

სტუმარი 1227 მეტრზე ზღვის დონიდან – ანსამბლ „სტუმარის“ ახალი ალბომი

წარმოიდგინეთ სამყარო, სადაც ბუნებასთან ჰარმონიაში ცოცხლობენ ქართული და არა მარტო ქართული ზღაპრების და მითების გმირები, სადაც ყველას შეუძლია შელოცვებით, რწმენით სიკეთის კეთება, სადაც მზე ანათებს, სადაც მელიები, ტოროლები, ოლოლები, თაგვები, ცხვრები, თხები, მტრედები და მწყრები ერთად დასეირნობენ, მეცხვარე თავის სათქმელს გიტარაზე ამღერებს, სადაც გემების ღუზებთან თევზები მღერიან, სადაც პატარა ზღარბუნები მგლებთან ერთად ცხოვრობენ და კიდევ უამრავი ზღაპრული ამბავი…

წარმოიდგინეთ მეთქი, კი გითხარით, მაგრამ ეს ყველაფერი რეალურად არსებობს და მას „სტუმარის“ შემოქმედება, მათი მუსიკა ჰქვია, რომელიც აგერ უკვე 18 წელია ჟღერს. მინდა ვთქვა, „სტუმარის“ ეკოლოგიურად სუფთა მუსიკა ძველ ფრესკებს წააგავს. ეს ფრესკები ზოგი მოზაიკურია, ზოგიც საღებავებითაა შესრულებული. 

„სტუმარი“ იმ მხრივაც საინტერესოა, რომ იგი ოჯახური ანსამბლია. ამ ჯგუფის ბირთვს წარმოადგენენ: კომპოზიტორი, ვოკალისტი, ფლეიტისტი და კლავიშისტი ნინო ჯანჯღავა, მისი და – მევიოლინე მარინე ჯანჯღავა და ნინოს მეუღლე – გიტარისტი, კომპოზიტორი და ხმის რეჟისორი დავით ხოსიტაშვილი. 

საოჯახო მუზიცირება საქართველოსთვის უცხო არაა და ასეთ ოჯახებს არაერთი გენიალური ქართული ნაწარმოები შეუქმნიათ თუ აუჟღერებიათ. შეგვიძლია გავიხსენოთ ქართველი მსმენელისთვის კარგად ცნობილი დები იშხნელები, დები ჩაფიჩაძეები, ჩიქოვანების ოჯახი, არჩილ და მაყვალა ჩიხლაძეების დუეტი, ლეჟავების ოჯახი და სხვა. „სტუმარიც“ ღირსეულად აგრძელებს საოჯახო მუზიცირების ტრადიციას და აბსოლუტურად ახალ სიტყვას ამბობს ამ სფეროში. მათ მუსიკაში ჰარმონიულადაა შერწყმული როგორც ქართული, ისე დასავლური თუ აღმოსავლური მოტივები, კლასიკური და ელექტრონული მუსიკა, რომელიც ზოგ სიმღერაში ძირითადად ფონის ფუნქციას ასრულებს. შეიძლება ითქვას, რომ ესაა ფოლკი + ფიუჟენი + პროგრესივ როკი + უორლდ მუსიკა. გამოშვებული აქვს ორი ალბომი: 2004 წელს – „ბეწვის ხიდი“ და 2009 წელს – „დილა“.

რამდენიმე დღის წინ „სტუმარის“  მესამე სტუდიური ალბომი გამოვიდა – „1227 მეტრი ზღვის დონიდან“ , რომელიც წინა ალბომების მსგავსად, „სტუმარის“ წევრების მიერ დაარსებულ „საავტორო სტუდიაშია“ ჩაწერილი. ახალი ნამუშევრის მუსიკალური ქსოვილი წინანდელებთან შედარებით უფრო მდიდარი და მრავალფეროვანია. ალბათ უფრო რთულიც, მაგრამ არა ისე, რომ მხოლოდ სპეციფიკური მსმენელისა და მუსიკისმცოდნეებისთვის იყოს მისაღები. 

ალბომს სიამოვნებით მოუსმენს ყველა ასაკის წარმომადგენელი, იმდენად გასაგები და კარგად აღსაქმელია. „სტუმარი“ ზემოთ ნახსენები ბირთვის გარდა, კიდევ რამდენიმე მუსიკოსისგან შედგება,  შემადგენლობა კი სხვადასხვა დროს იცვლებოდა. ახალი ალბომის ჩაწერაში მონაწილეობდნენ მუსიკოსები: ჯავად ჯავადზადე (კონტრაბასი), ავთო თაბუკაშვილი (დრამი), კაკი ჯაფარიძე (დაირა), ნოდარ მანჩხაშვილი (პერკუსია) და ვატსალ პრაშერი (ტაბლა). 

ბეთხოს ახალი ალბომი „დაისი“ სამყაროს აღმოსაჩენად

ირაკლი მანჩხაშვილი, იგივე „ბეთხო“, ის მუსიკოსია, რომელიც დროთა განმავლობაში შემოქმედებითად იზრდება და იხვეწება. მუსიკა მისი სახლია, სადაც იგი ცხოვრობს. ყველა პროექტში, სადაც კი ბეთხო მუსიკის შექმნაში მონაწილეობდა და მონაწილეობს, ნაწარმოებები განსაკუთრებულ მელოდიურ ჟღერადობას იძენენ. ასე იყო ეს ადრე ჯგუფ Catch The Cloud-ში, რომლის სიმღერებსაც „იუთუბზე“ ათიათასობით ნახვა დაუგროვდა, ასეა The BearFox-ში, რომლის ვიდეოებსაც უკვე ასიათასობით ნახვა აქვს და ასევეა მის სოლო შემოქმედებაშიც. 

ირაკლი ძალიან კარგად ფლობს ელექტრონულ ინსტრუმენტებს. იგი მეტად ატმოსფერულ, მელოდიურ და ჰარმონიულ, მშვენივრად არანჟირებულ მუსიკას ქმნის. სწორედ რომ ქმნის – არ მინდა, დღეს მოდაში შემოსული ტერმინი – „მუსიკას აკეთებს“ გამოვიყენო, რადგან ეს ტერმინი კონვეიერულ პოპ მუსიკას უფრო მიესადაგება, ვიდრე იმას, რასაც ბეთხო ქმნის. ირაკლი მანჩხაშვილს ელექტრონული ინსტრუმენტებით შესანიშნავი ემბიენტური ნაწარმოებები აქვს შექმნილი, თუმცა მის ბოლო მინიონში (ანუ იგივე EP – მცირე ალბომი) „დაისი“ ანალოგური ელექტრონული ჟღერადობა მხოლოდ ფონისთვისაა გამოყენებული. 

მთელი ალბომი კი წარმოადგენს მუსიკოსის ურთიერთობას კლავიშებიან ინსტრუმენტთან, რომელიც ადრე თითქმის ყველა ქართულ ოჯახში იდგა – პიანინოსთან. დღეს მის ადგილს თანდათან ციფრული ელექტროპიანინოები იკავებენ. ზოგადად, ბეთხოს ძალიან მოსწონს რეტრო ანალოგური ჟღერადობა – The BearFox-ის ბოლო ალბომში და საკუთარ ემბიენტურ ნამუშევრებში მან სპეციფიკური ჟღერადობის მისაღებად აუდიოკასეტებზე დამუშავებული ხმებიც კი გამოიყენა. ამ მინიონის ძირითად მუსიკალურ განწყობას სწორედ აკუსტიკური, უბრალო პიანინო ქმნის, რომელიც მუსიკის გარდა, გამოსცემს მექანიკურ ხმებსაც, ზოგჯერ ჭრიალებს, ხრჭიალებს და ეს ამ ნამუშევარში მეტად ინტიმურ ატმოსფეროს ქმნის. 

„დაისი“ ნამდვილად კიდევ ერთი ეტაპია ირაკლი მანჩხაშვილის შემოქმედებითად ზრდის პროცესში. იგი გაცილებულია მხოლოოდენ ემბიენტურ ჩარჩოებს და მასში კარგად იგრძნობა თანამედროვე კლასიკური მუსიკის (ე.წ. კონტემპორარი კლასიკის) სუნთქვა, რაც  მუსიკოსის მხრიდან უდავოდ წინ გადადგმული ნაბიჯია. „დაისი“ – ესაა ბეთხოს შინაგანი სამყარო, მისი ფიქრები, რომელსაც იგი მსმენელს აუღელვებლად უზიარებს და თუ თქვენ მსგავსი მუსიკა მოგწონთ, აუცილებლად იგრძნობთ იმ ენერგეტიკას, რაც ავტორმა ამ ნამუშევარში ჩადო. პიანინო კიდევ, ჩემი აზრით, უკეთილშობილესი ინსტრუმენტია, რომელიც, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ყოველი ჩვენგანისთვის ასე ნაცნობია. მისი ხმა არაა ისე იდეალური, როგორც როიალის, მაგრამ ძალიან თბილი და ალბათ ყველა ინსტრუმენტზე უფრო ახლობელია. 

მინიონი „დაისი“ 6 საფორტეპიანო ნაწარმოებისგან შედგება, რომელიც მუსიკოსმა ძველ პიანინოზე, რომლის არსებობაც აღარავის ახსოვდა, ერთი ამოსუნთქვით და ერთი განწყობით ჩაწერა. ეს კომპოზიციებია: „მე მქვია დაისი“, „ქარის მოტანილს, ქარი წაიღებს“, „ყველაფერი, რაც გიყვარდა, ერთ დღეს გაქრება“, „მოგზაურობა სიმარტოვისაკენ“, „ყოველთვის იქნება სინათლე“ და „დაისი“. საინტერესოა, რომ თითოეულ სიმღერას ბეთხომ ფოტოგაფორმება მიუსადაგა, რომელთა ავტორი და დიზაინერიცაა Saniday. უნდა ითქვას, რომ  ფოტოებიც კი ანალოგურია, ანუ არაციფრული. 

ზოგადად, მუსიკის უდიდესი ხიბლი ისაა, რომ მისი მოსმენისას ადამიანმა შეიძლება ისეთი რამ წარმოიდგინოს, რომელიც მისი ავტორის ჩანაფიქრს არც კი დაემთხვეს. მაგრამ ეს მთავარი არაა. ძალიან მნიშვნელოვანია, მუსიკამ ჩაგითრიოს და ამით კონტაქტი შედგეს კომპოზიტორთან. ბეთხოს „დაისის“ მუსიკა ზუსტად ასეთია – იგი ითრევს მსმენელს და თან შეუძლია ამოგზაუროს იმ სამყაროში, სადაც მანამდე ჯერ არ ყოფილა. ეს შეიძლება იყოს ბეთხოს სამყარო, ან თქვენი სამყარო, რომელიც თქვენ ამ მუსიკის საშუალებით აღმოაჩინეთ.

მთლიანი მინიონის (მინი-ალბომის) მოსმენა: YouTube-ზე

სტატია გამოქვეყნდა at.ge-ზე 

ზამთრის მუსიკა

ზამთარი ერთადერთი დროა, რომელიც არც ხასხასა სიმწვანეს გვთავაზობს, არც გრძელსა და თბილ დღეებს გვჩუქნის და არც ბუნების ფერებით გვანებივრებს. და მაინც, მისი სიცივით, ყინვით და თოვლით, ბევრ ადამიანს ძალიან უყვარს, რადგან მასაც აქვს ჩვენთვის თავისი უნიკალური საჩუქრები: ჯადოსნური დღესასწაულები, სათხილამურო სეზონი, ციტრუსის სურნელი... ადრე, სანამ ქალაქები ასე გაიზრდებოდა და განვითარდებოდა, ზამთარში სოფლის მცხოვრებნი სხვა სეზონებისგან განსხვავებით, უმეტესად ისვენებდნენ, ბუხრებთან თბებოდნენ, თავიანთი მოწეული ჭირნახულით ტკბებოდნენ, მიირთმევდნენ ღვინოს, ერთობოდნენ, დროს ატარებდნენ – ბევრს ცეკვავდნენ და მღეროდნენ. კომპოზიტორები წერდნენ მრავალფეროვან მუსიკას, რომელიც ამ სეზონით იყო შთაგონებული. ბევრს შეიძლება ჰგონია, რომ ზამთარი მხოლოდ საშობაო და საახალწლო მუსიკით შემოიფარგლება, თუმცა ეს ასე არ არის. 

ჯგუფ Supertramp-ის 1977 წლის ალბომის Even In The Quietest Moments... ყდის გაფორმება

მოდით, ჩვენი მუსიკალური მოგზაურობა ქართული ხალხური, ქართლ-კახური „ზამთარით“ დავიწყოთ – „ზამთარი ვარდსა დააჭკნობს, ფურცელი ჩამოსცვივაო“... გირჩევთ, ამ სიმღერას მოუსმინოთ ჰამლეტ გონაშვილის და ანსამბლ „რუსთავის“ შესრულებით. რევაზ ინანიშვილის ერთი მშვენიერი მოთხრობა – „ზამთარი“ გამახსენდა, რომელშიც ზუსტად ეს ხალხური სიმღერაა აღწერილი. 

საერთოდ, რეზო ინანიშვილს ბევრი ლამაზი მოთხრობა აქვს ზამთარზე. ჩვენ ისევ მუსიკას დავუბრუნდეთ. ქართული ქალაქური ფოლკლორის ნამდვილი მარგალიტია თამაზ ჯორბენაძის სიმღერა „ზამთარია სიცივეა“, რომელსაც, ჩემი აზრით, საუკეთესოდ ასრულებს „ცისფერი ტრიო“. მოგვიანებით, სიმღერა საინტერესოდ გადაამღერეს ირაკლი ჩარკვიანმა, ჯგუფ „ფრანის“ და რობი კუხიანიძის დუეტმა და მრავალმა სხვამ. ქართულ მუსიკას ჩვენ ისევ მივუბრუნდებით.

ახლა გადავხედოთ კლასიკურ მუსიკას, რომლის წიაღშიც უამრავი გასაოცარი საზამთრო და საშობაო მუსიკა დაიწერა. პირველ რიგში მახსენდება „სიცივის სიმღერა“ (The Cold Song), რომელიც იმდენმა მუსიკოსმა გადაამღერა, რომ ბევრს შეიძლება დამოუკიდებელი სიმღერა ჰგონია. სინამდვილეში კი ის ინგლისელი კომპოზიტორის, ჰენრი პერსელის (1659 – 1695) ოპერის, „მეფე არტურის“ ნაწილია. ლიბრეტო ჯონ დრაიდენს ეკუთვნის. ბაროკოს სტილის ეს ოპერა მეტად მიმზიდველია იმ მხრივ, რომ მასში ერთად მღერიან ისტორიული და ზებუნებრივი, მითიური პერსონაჟები. ინტერპრეტაციებიდან ყველაზე ცნობილი მე-20 საუკუნის ექსპერიმენტატორი გერმანელი მომღერლის, კლაუს ნომის ვერსიაა. მელოდია მარტოობის, ზამთრის სიმყუდროვის და მისტიკურობის განცდას ბადებს, სიტყვები კი ასეთია: „რომელი ძალა ხარ? ვინ გამაცოცხლა მარადიული თოვლის სარეცლიდან? ვერ ხედავ, როგორი დაუძლურებული ვარ? განა შემიძლია ამ სიცივეს გავუძლო? მოძრაობა და სუნთქვა მიჭირს. გამიშვი, გამიშვი, რომ ისევ გავიყინო, ისევ გავიყინო სამუდამოდ, სასიკვდილოდ“. 2009 წელს ამ სიმღერის უფრო რბილი ვერსია შემოგვთავაზა ინგლისელმა მომღერალმა სტინგმა და იგი შესულია სწორედ ზამთარში მოსასმენ ალბომში, სახელწოდებით „თუკი ერთხელ ზამთრის ღამით...“ (If On A Winter's Night...).

კლასიკურ მუსიკაში არ შეიძლება არ გაგვახსენდეს დიდი იტალიელი კომპოზიტორისა და მევიოლინის, ანტონიო ვივალდის (1678 – 1741) სავიოლინო კონცერტების მთელი ციკლი, რომელიც წელიწადის დროებს ეძღვნება, მათ შორის, რაღა თქმა უნდა, ოდნავ სევდიანი, ალაგ-ალაგ თოვლიანი ქარბუქივით სუსხიანი, მშვიდი და ლამაზი სამნაწილიანი „ზამთარი“, რომელიც მე ვივალდის მიერ დაწერილ სხვა სეზონებს მირჩევნია. ამ ნაწარმოების გადამღერებული ვარიანტებს შორის, ყველაზე მეტად მომწონს ფრანგი ჯაზ-პიანისტის, ჟაკ ლუზიერის და მისი ტრიოს მიერ შესრულებული ვერსია.