Thursday, December 10, 2015

#წერექართულად – მუსიკის ჟურნალისტიკა


ქვეყანაში ნებისმიერი დარგის (სპორტის, მეცნიერების, ხელოვნების თუ რომელიღაც სხვა) განვითარებას თან სდევს სპეციფიკური ტერმინოლოგიის ჩამოყალიბება და მისი დახვეწა. გასული საუკუნის დასაწყისში ასე ინერგებოდა მანქანათმშენებლობის, გეოლოგიის, ბიოლოგიის, ფეხბურთის, კალათბურთის, ელექტრობისა და უამრავი სხვა დარგის ტერმინოლოგია. ენა, რაც უფრო სრულყოფილად გადმოსცემს მსოფლიოში მიმდინარე ტექნოლოგიურ თუ კულტურულ მოვლენებს, ცივილიზაციის სიახლეებს, მით უფრო თანამედროვეა. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენი მშობლიური ენა ლექსიკური თვალსაზრისით მდიდარი და თანაც საკმაოდ მოქნილია, თანამედროვე ტერმინოლოგიების აღწერა ჯერ სრულყოფილად არ ძალუძს. ამაში ალბათ გარკვეული წვლილი გლობალიზაციამაც შეიტანა, რადგან გასული საუკუნის 1990-იანების დასაწყისიდან, დამოუკიდებლობის მიღების პირველივე წლებიდან, მთელი მსოფლიოდან შემოდინდა საბჭოთა პერიოდში დაბლოკილი ინფორმაციის ნაკადი. ამ პერიოდიდან დღემდე, ჩვენს ენაში ბევრი უცხო სიტყვა თუ ტერმინი დამკვიდრდა, რადგან ხშირად არც კი ვამოწმებდით, ჰქონდა თუ არა მას ქართული შესატყვისი. ამ უკანასკნელის არმქონე სიტყვებმა კი მყარად მოიკიდა ფეხი.

ლაშა გაბუნია
საბჭოთა საქართველოს დროს, მთელი სახელმწიფო ორგანო არსებობდა, რომელიც იგონებდა ახალ-ახალ, უცხოურის შესაბამის სიტყვებს. თუმცა დღეს მსგავსი ორგანო აღარ არსებობს და ენის ცხოვრება თავისუფლად მიედინება. სხვათა შორის, ასეთ შემთხვევაში ჩვენი, ჟურნალისტების როლი ახალი ტერმინების დამკვიდრებაში უზომოდ დიდია. ძალიან სასიამოვნოა, რომ რაგბიში, ბოლო წლებში, სწორედ ჟურნალისტების დამსახურებით, საკმაოდ ბევრი ინგლისურის შესატყვისი კარგი ქართული ტერმინი დამკვიდრდა, როგორებიცაა „ხეირი“, „კვაჭი“ და სხვები. აღარაფერს ვამბობ „ჯახზე“, „შერკინებასა“ თუ „ლელოზე“.

დღეს მინდა მოკლედ მიმოვიხილო თანამედროვე მუსიკის ჟურნალისტიკა. ალბათ ხშირად წაგიკითხავთ ან ტელევიზიიდან თუ რადიოდან მოგისმენიათ სიტყვები: ჩარტები (საუკეთესო სიმღერების შეჯამება გამოკითხვის ან ხმის მიცემის საშუალებით), სინგლი (მცირე დისკი, რომელზეც ჩვეულებრივი დისკიდან განსხვავებით შესულია ბევრად ნაკლები ხანგრძლივობის ან რაოდენობის სიმღერა), რელიზი (დრო, როდესაც მუსიკალური პროდუქტის გაყიდვა იწყება), ფლეილისტი (ფირფიტაზე ან ნებისმიერ სხვა ტექნოლოგიურ მატარებელზე შესული კომპოზიციების ერთობლიობა), ტრეკი (ცალკეული ნაწარმოები, სიმღერა მუსიკალურ მატარებელზე), რიმეიქი (მუსიკოსის მიერ საკუთარი ძველი ნაწარმოების ხელახლა გაკეთება), ქავერი (სხვა მუსიკოსის მიერ შესრულებული ნაწარმოების თავისებურად გადაკეთება), რემიქსი (რომელიმე მუსიკალური ნაწარმოების ელექტრონულ-საცეკვაო ფორმატში გადაკეთება), ფრონტმენი (მუსიკალური კოლექტივის წამყვანი მუსიკოსი), საუნდტრეკი (მუსიკა ფილმისათვის, თამაშისთვის და ა.შ.) და მრავალი სხვა. ესენი პირდაპირ ინგლისურიდან შემოსული მუსიკალური ტერმინებია, რომელთა ქართული განმარტებებიც ფრჩხილებში მივაწერე. როგორც ხედავთ, თითოეული ტერმინის აღწერისთვის რამდენიმე სიტყვა გამოვიყენე, რადგან ქართული შესატყვისები არ არსებობს. თავადაც მუსიკაზე ვწერ და ხშირად იძულებული ვარ, აზრის ჩამოსაყალიბებლად ინგლისური ტერმინები გამოვიყენო, თუმცა ვცდილობ, უფრო გასაგები გავხადო. მაგალითად, „რიმეიქსა“ და „ქავერს“ „გადამღერებულებს“ ვუწოდებ... დამაინტერესა, ამ სფეროში მომუშავე სხვა ჟურნალისტები და ბლოგერები რას ფიქრობენ აღნიშნულ საკითხზე. მათ ორიოდე შეკითხვა დავუსვი. პირველი, არის თუ არა პრობლემა ქართულ ენაზე თანამედროვე მუსიკის შესახებ სტატიის წერა, როცა ამდენი სიტყვები ბრმად გადმოგვაქვს ინგლისურიდან და მეორე – თავად თუ ცდილობენ რომელიმე ტერმინის გაქართულებას.

Sunday, November 22, 2015

ღვინო და ქართული მუსიკა

კარგი ღვინო კარგი მუსიკასავითაა – იგი შედგება უამრავი ნოტისგან, რომელთა ერთობლიობაც გვაძლევს მის უნიკალურ არომატს. ქართული ღვინო ქართულ სიმღერებს წააგავს. შეიძლება ითქვას, იგი მათსავით პოლიფონიური და მრავალფეროვანია. სტატიის მომზადებისას სწორედ ღვინოზე ვისაუბრე იმ ადამიანებთან, რომელთათვისაც მუსიკა და ღვინო ცხოვრების შემადგენელი ნაწილია. ჩემი მასპინძლები იყვნენ მუსიკოსები: ნიაზ დიასამიძე, რობი კუხიანიძე და ეთნომუსიკოლოგი თამაზ გაბისონია.

ნიაზ დიასამიძე: „ღვინოსთან ერთად შენც ვერ განებებ თავს“


ნიაზ დიასამიძეს ვაკის პარკში, კლუბ „33ა“-ს სარეპეტიციოში შევხვდი. ბოლო წლებში ამ ქართველი მუსიკოსის შემოქმედებაში ღვინის თემამ საკმაოდ წამოიწია წინ. ჯგუფ „33ა“-ს ბოლო ალბომს „უსახელოური“ ჰქვია, ხოლო მის წინას, 2011-ში გამოცემულ ფირფიტას – „საფერავი“. ამ დისკებში შესული სიმღერების ნაწილიც ღვინოს ან ყურძნის ჯიშებს ეძღვნება. სიმღერა „საფერავის“ ტექსტში მხოლოდ ქართული ყურძნის ჯიშებია ნახსენები. ნიაზს რომ ღვინო უყვარს, მისმა ყველა მეგობარმა იცის. ეს მის ქართულ-ფრანგულ სიმღერა „სიყვარულის დროა“-შიც კარგად ჩანს, სადაც იგი მღერის:

„მინდოდა მეთქვა, რომ ღვინოსთან ერთად
შენც ვერ განებებ თავს,
თავს ვერ ვანებებ საუბარს ღმერთთან,
ომი არ ხუჭავს თვალს...“

ნიაზი სარეპეტიციოში
„33ა“-ს სარეპეტიციო ოთახში სხვადასხვა ნივთები, წიგნები და ძველებური ფოტოკამერებია მიმოფანტული. ერთ კედელთან ძველი ქართული ინსტრუმენტების კუთხეა, ხოლო ნიაზის სკამის გვერდით, პირდაპირ სცენაზე ჭური დგას, რომელსაც კარგად ატყვია შავი ღვინის კვალი. მუსიკოსისთვის ღვინის არსებობა პასუხის ძიებაა დიდ კითხვის ნიშნებზე. ნიაზის აზრით, ვაზთან და ღვინოსთან ურთიერთობა მისთვის მისტიკა, დიდი სიყვარულია, რომლის ახსნაც წარმოუდგენელია. იგი მიყვება: „უკვე 15 წელია ყურძენს ვწურავ და ღვინოს ვაყენებ. ღვინოსთან კავშირის დროს ზოგჯერ ელაპარაკები კიდეც და გვერდიდან თუ ვინმე გიყურებს, შეიძლება, გაუკვირდეს კიდეც, მაგრამ ეს რწმენასავითაა, მისი ერთ-ერთი ნაწილია. შეიძლება, კაცი საერთოდ არც კი სვამდეს ღვინოს და ისე უყვარდეს. არიან გლეხები, რომლებიც არ სვამენ, მაგრამ ორჯერ უფრო მეტად უვლიან ვენახსაც და ღვინოსაც. მარტო ღვინის სმაში არ არის საქმე. როცა ვაზს ზრდი, უვლი, ყურძენს წურავ, ღვინოს აყენებ და ზრუნავ, ამ სითხესთან კავშირი მისი დალევის გარეშეც გაქვს. ამ სიყვარულში ბევრი რამაა თავმოყრილი. მთავარია, ეს სიყვარული ლოთობაში არ გადაიზარდოს, ანუ სამყაროდან სიმთვრალით გათიშვა არ მოხდეს“.

Tuesday, April 7, 2015

ჯაზის ქართველი ლეგენდა გიული ჩოხელი

მაღალი დონის ხელოვანი თავისი კარიერის განმავლობაში ზოგჯერ დიდი ხნით უჩინარდება ხოლმე. გარკვეული დროის შემდეგ, რაღაც მოვლენის ან შემთხვევის წყალობით, საზოგადოება ხელახლა აღიარებს მას. პოპულარული ქართველი ჯაზმომღერალი ქალი, გიული ჩოხელი ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში ჩრდილში იყო. საქართველოს ჯაზის ლეგენდა იმ იშვიათ ადამიანებს განეკუთვნება, რომლებზეც თამამად შეიძლება ითქვას „უბერებელი“. მუსიკოსი 80 წლის გახდა, თუმცა მისი ენერგია და თვალებში ჩამდგარი ბავშვური პოზიტიური სხივი ბევრ 20 წლის ახალგაზრდას შეშურდება. ახალგაზრდული იერისა და შემოქმედებითი ენერგიის გამო, ალბათ ვერავინ იფიქრებს, რომ უამრავი საერთაშორისო პრიზის მფლობელი და ამერიკელი კრიტიკოსების მიერ „ჯაზის ქართველ ლეგენდად“ წოდებული მომღერალი 1950-იანების დასაწყისიდან საქართველოს ჯაზის სათავეებთან დგას და ერთ-ერთი პიონერია. მისი ძლიერი, და ამავე დროს, ძალიან თბილი ხმა, ტემბრი, შესრულების მანერა, განუმეორებელი და უნიკალურია.

ჩემი სტუმრობის პირველსავე წუთებში, სანამ საუბარს დავიწყებდით, მუსიკოსმა ახლახან მიღებული წერილი მაჩვენა. კუბელი წარმოშობის ამერიკელი სახელგანთქმული ჯაზმენი, საქსოფონისტი და კლარნეტისტი პაკიტო დე რივერა წერს, რომ 48 წელია ეძებს ჩოხელს და მის მეუღლეს – ბორის რიჩკოვს. მოხარულია, რომ იპოვა. იხსენებს იმ დღეებს, როცა 1960-იანი წლების მეორე ნახევარში, კუბაში ერთად უკრავდნენ. რივერა სიხარულით აღნიშნავს, რომ მცირე ხანში თბილისში ჩამოვა და შეძლებს მასთან შეხვედრას.

საკმაოდ ხანგრძლივი პაუზის შემდეგ, თბილისში გიული ჩოხელის საღამო გაიმართა და მისი სახელობის ვარსკვლავიც გაიხსნა. მომღერალმა ამ კონცერტთან დაკავშირებით ასეთი რამ მითხრა: „ფილარმონიის დარბაზზე უარი ვთქვი, რადგან ძალიან დიდია. ჯაზს უფრო კლუბური სიტუაცია შეეფერება, ამიტომ ივენთ-ჰოლში გადავწყვიტე, სადაც ჩამოსული ჯაზმენებიც უკრავენ. მაყურებელთან ასე უფრო იქნება კონტაქტი, რადგან მე უნდა ვხედავდე მაყურებლის თვალებს, მათ რეაქციას“. ამ საღამოზე გიული ჩოხელმა თავად შეასრულა რამდენიმე სიმღერა და ამავე დროს, მისი ძველი, ქართული რეპერტუარი ახალი თაობის მომღერლებმა იმღერეს.

მუსიკოსის შემოქმედების ათვლა 1953 წლიდან იწყება, როცა იგი იმ რეპერტუარს ასრულებდა, რომელიც სსრკ-ში ძალიან რთულად შემოდიოდა. მაშინ ჯაზი აკრძალული იყო და მუსიკოსს დიდ სცენაზე არ უშვებდნენ. მხოლოდ მივარდნილ კლუბებში შეიძლებოდა დაკვრა და სიმღერა. 1956 წელს გიული ჩოხელი დაქორწინდა პიანისტსა და კომპოზიტორზე – ასევე ჯაზმენ ბორის რიჩკოვზე. თავდაპირველად მათ ტრიო ჩამოაყალიბეს (მოგვიანებით ანსამბლი „ჩანგი“) და ჯაზის  დაკვრა დაიწყეს. სსრკ-ში სუფთა ჯაზკარიერის გაკეთების უფლებას ბოლომდე ვერავის აძლევდნენ და სწორედ ამიტომ, განსაკუთრებული ნიჭით დაჯილდოვებული ადამიანებისთვისაც კი ერთგვარად სავალდებულოც იყო, ხარკი გადაეხადათ ე.წ. ესტრადისთვის, ანუ პოპულარული სცენისთვის. გიული ჩოხელი, როგორც ჯაზმომღერალი, ევროპის ესტრადის მომღერალთა საუკეთესო ხუთეულშიც მოხვდა. მას რამდენიმე ფირფიტა აქვს გამოცემული. მისი შემოქმედების ყველაზე საინტერესო სიმღერებია: „პაემანზე“, „მზე ჩემი მეგობარია“, „ეს იყო სიზმარი“, „სიყვარულის ვალსი“ და სხვები.

გიული ჩოხელი მრავალმხრივი ნიჭით დაჯილდოებული ხელოვანია. იგი წერს ლექსებს, ხატავს პოლიეთილენის პარკებით (ჰქონდა რამდენიმე გამოფენა აშშ-ში და საქართველოში), ამავე დროს, 17 მხატვრულ-დოკუმენტური ფილმის ავტორიცაა. მის ძველ სიმღერებს, ნახატებს, ფოტოებს, წიგნს თუ ლექსებს მისსავე საიტზე გაეცნობით: giulichokheli.com. შარშან მუსიკოსზე გადაღებულმა ლევან კიტიასა და ბიძინა მაყაშვილის შესანიშნავმა დოკუმენტურმა ფილმმა „ეს იყო სიზმარი“ მისი შემოქმედების მიმართ მოთხოვნა გაზარდა. უნდა ითქვას ისიც, რომ ყველა სასცენო კოსტიუმი, მის მიერაა შექმნილი. გიული ჩოხელმა ერთ-ერთ ინტერვიუში საკუთარ შემოქმედებაზე ასე განაცხადა: „ჩემი ცხოვრების გზა – ჯაზის და ზოგადად ხელოვნების სიყვარულია. მე ამ სამყაროში დავიბადე და მომწონს მასში ცხოვრება. მე მაქვს სიყვარულის ფორმულა, რომლითაც ვცოცხლობ. ეს არის: ადამიანების სიყვარული, ერთგულება და გულწრფელობა. თუ ეს სამი რამ ადამიანს შეუძლია, მას ცხოვრებაში ვერავინ და ვერაფერი დააბრკოლებს! ყოველთვის ვგრძნობდი ჩემში ძალას, რომელიც მაიძულებდა ვყოფილიყავი მუსიკოსი“.

ჩვენი საუბარი ასე დაიწყო: