რობერტ ბარძიმაშვილი – ხელმძღვანელობა ყოველთვის შეცდომაში შემყავდა

რობერტ ბარძიმაშვილი ნახევარსაუკუნოვანი ქართული პოპულარული მუსიკის სათავეებთან დგას. ბ-ნმა რობერტმა, პირველმა ყოფილ საბჭოთა კავშირში, შექმნა ვოკალურ-ინსტრუმენტული ანსამბლი „ორერა“, რომლის სიმღერებმა დროის მკაცრ გამოცდას გაუძლო. „ორერას“ შემდეგ იყო არანაკლებ პოპულარული „75“ და ანსამბლი „ჯორჯია“. ჩვენი რესპონდენტი შესანიშნავი მოსაუბრეა. ის გულახდილად და საინტერესოდ პასუხობდა დასმულ შეკითხვებს.

– როგორ მოხდა თქვენი ზიარება მუსიკასთან? 

– სკოლაში სწავლისას 5-6 უბნის ბიჭმა სამეგობრო წრე შევკარით. ჩვენ სხვადასხვა სკოლაში ვსწავლობდით და სიმღერით ვიყავით დაინტერესებულები. ამავე დროს, გიტარაზეც ვუკრავდით. არ ვფიქრობდი, რომ პროფესიონალი მუსიკოსი დავდგებოდი. სწორედ ამიტომ უცხო ენათა ინსტიტუტში ფრანგული ენის ფაკულტეტზე ჩავაბარე. მაშინ იქ ლექციებს კითხულობდა უნიჭიერესი ქალბატონი ინოლა გურგულია, რომელმაც შემამჩნია და საკუთარ ტრიოში ჩამრთო, სადაც ერთად ვმღეროდით ქალბატონები ინოლა გურგულია, გიული დარახველიძე და მე. აქედან დაიწყო მუსიკისადმი ჩემი დიდი სიყვარული და ბევრი რამ ქ-ნი ინოლა გურგულიასგან ვისწავლე. 

მესამე თუ მეოთხე კურსზე მსურდა საკუთარი ვაჟთა ვოკალური კვარტეტის ჩამოყალიბება, მაგრამ უცხო ენათა ინსტიტუტი ბიჭების დეფიციტს ყოველთვის განიცდიდა. მიუხედავად ამისა, მაინც შეიქმნა უცხო ენათა ინსტიტუტის ვოკალური კვარტეტი. იმ დროს აკრძალული იყო უცხოური სიმღერების რეპერტუარში შეტანა, მაგრამ ჩვენ ეს შეგვეძლო, რადგან პრაქტიკულ მეცადინეობაში გვეთვლებოდა. ჩვენ ვმღეროდით როგორც ქართულ, ასევე უცხოურ სიმღერებს, ამიტომ სწრაფად გავხდით პოპულარულები არა მარტო სტუდენტებს შორის, არამედ ქალაქშიც. ხშირად პროფესიონალების გვერდით დიდი წარმატებით გამოვდიოდით.

ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ ფილარმონიაში მიგვიწვიეს იგივე შემადგენლობით და ფილარმონიის ვოკალური ანსამბლი გავხდით. აქაც სწრაფად მივაღწიეთ წარმატებას. მუსიკალურ აკომპანიმენტს ჩვენ თვითონ აკუსტიკური გიტარების თანხლებით ვაკეთებდით. პოპულარობასთან ერთად შემოგვიერთდნენ: ნანი ბრეგვაძე, ბუბა კიკაბიძე, გენო ნადირაშვილი და ლენინგრადელი ქართველი, თეიმურაზ მეღვინეთუხუცესი. გამიჩნდა იდეა ვოკალურ-ინსტრუმენტული ანსამბლის შექმნისა. სხვათა შორის, საბჭოთა კავშირის მუსიკალურ ენციკლოპედიაში „ორერა“ შევიდა, როგორც პირველი ვია (ვოკალურ-ინსტრუმენტული ანსამბლი) მთელი სოციალისტური ბანაკის ქვეყნებს შორის. სწორედ „ორერას“ შემდეგ გაჩნდა რუსეთში თუნდაც „პესნიარი“ და სხვა ვია-ები.  

– რატომ დაარქვით ანსამბლს „ორერა“?

– „ორერამდე“ არ იყო მიღებული სახელწოდებები. არსებობდა ვაჟთა (ქალთა) ტრიოები, კვარტეტები და ა.შ. მსურდა ეფექტური სახელი მომეძებნა. ვარჩიე „ორერა“, რადგან უფრო თანამედროვედ ჟღერდა ესტრადაზე. როგორც ვიცი, „ორა“ ძველი ურარტუდან მოდის და ქართული სიმღერების მისამღერში ხშირად გვესმის „რერო-ორერა“. „ორა“ ნიშნავს ჰიმნი მზეს. ეს მოხდა 1963 წელს. 

– დაახლოებით, „როლინგ სთოუნზის“ ასაკის ყოფილა.

– „როლინგ სთოუნზის“ გარდა სხვა დამთხვევებიც არსებობს. 1964 წელს გაზეთმა „პრავდამ“ გაგვამგზავრა ლონდონში, სადაც პირველად მოვუსმინე „ბითლზებს“. 1960 წელს ჩვენ რომ ინსტიტუტში ჩამოვყალიბდით, „ბითლზები“ მაშინ იწყებდნენ სარდაფებში დაკვრას. სხვათა შორის, მაშინ ჩვენმა ლონდონელმა კომუნისტმა მასპინძლებმა დაგეგმეს „ორერას“ მათთან შეხვედრა ჯემ-სეიშენის სახით. მაგრამ ბოლო მომენტში გაირკვა, რომ „ბითლზებს“ ლივერპულში გადაღებები ჰქონდათ და ლონდონში ვერ ჩამოვიდოდნენ. მასპინძლებმა სანაცვლოდ სხვა ჯგუფს შეგვახვედრეს, რომელსაც, რა თქმა უნდა, ვაჯობეთ. ჩვენ ოთხ ხმაში ვმღეროდით, რადგან ძალიან მოგვწონდა ამერიკული კვარტეტები: The Hi-Lo's და The Four Freshmen, მაგრამ მერე და მერე ისე მომხიბლა „ბითლზების“ შესრულების მანერამ, რომ მათი ადრეული შემოქმედების ორი სიმღერა გავაკეთე. თბილისში კონცერტების დროს დარბაზს ვუხსნიდი, რომ ინგლისში ასეთი ჯგუფი არსებობდა.

„ორერას“ არსებობის ათი წლის თავზე მომეჩვენა, რომ ანსამბლმა უკვე ამოწურა თავისი შესაძლებლობები და დავიწყე ახალგაზრდების აყვანა. ჩემმა მეგობრებმა იეჭვიანეს, რომ „ორერას“ არავის მიღება არ სჭირდებაო. ამის შემდეგ ანსამბლს ჩამოვცილდი 1975 წელს და შევქმენი „75“. საერთოდ, მიმაჩნია, რომ ანსამბლი უნდა არსებობდეს 10 წელი, რადგან შემდეგ ახალს ვეღარ აკეთებს და მეორდება. „ბითლზი“ შექმნიდან 9 წლის შემდეგ დაიშალა.

„75“ აბსოლუტურად განსხვავდებოდა „ორერასაგან“. არც მინდოდა ძველის განმეორება. მუსიკალური სასწავლებლებიდან და კონსერვატორიიდან ავიყვანე სრულიად უცნობი მუსიკოსები, რომლებიც დახვეწილად უკრავდნენ, მღეროდნენ; საერთოდ მომწონს, როდესაც ინსტრუმენტალისტი მღერის, რადგან ის უფრო სხვანაირად ასრულებს სიმღერას, ვიდრე სუფთა ვოკალისტი. ბიჭები ამ პრინციპით შევარჩიე. ჩემი აზრით, „75“-მა საკუთარი კვალი დატოვა.

– როგორც მახსოვს, „75“-ს მხოლოდ ქართული სიმღერები ჰქონდა.

– დიახ, ჩვენში მაშინ ძალიან პოპულარული იყო Chicago და ჯაზროკი. ჩვენ ეს მიმდინარეობა ავითვისეთ, ქართული ფოლკლორი მოვარგეთ და მივიღეთ ქართული ჯაზროკი. „75“ იმთავითვე გახდა პოპულარული, რომელსაც არა მხოლოდ ახალგაზრდები, უფროსი თაობის ადამიანებიც სიამოვნებით უსმენდნენ. მენანება, რომ „75“-მა ათი წელი იარსება, მაგრამ „ათი წელი“ ჩემი კრედოა. თუმცა მუსიკოსები ძალიან კარგ ფორმაში იყვნენ.

ვია 75

– შემდეგ იყო „ჯორჯია“, არა?

– „75“-ის შემდეგ „ჯორჯია“ ჩამოვაყალიბე, მაგრამ მან სულ რაღაც 2 წელი იარსება, რადგან სწორედ ჩვენი კონცერტების დროს დაიწყო თბილისის ცნობილი საომარი მოვლენები. მერე აღარც აღმიდგენია, რადგან სულ სხვა სიტუაცია იყო. „ჯორჯია“ არც „ორერას“ და „75“-ს არ ჰგავდა. მას უფრო სხვა ჟღერადობა ჰქონდა. 

– ბ-ნო რობერტ, საინტერესოა, როგორ ჰონორარს იღებდით თითო კონცერტში?

– ფილარმონიასთან ბევრი კოლექტივი არსებობდა, რომელიც საკუთარ თავს ვერ არჩენდა. ისინი ხელფასებზე იყვნენ. ამ ხელფასებისთვის თანხის შეგროვება ხშირად „ორერას“ კისერზე გადადიოდა. კონცერტებს დიდ დარბაზებში გვატარებინებდნენ, რამდენიმე თვით გასტროლებზე გვიშვებდნენ. ამოღებული ფინანსები ფილარმონიაში შედიოდა. მიუხედავად დარბაზის სიდიდისა, ჩვენ მხოლოდ მოჭრილი თანხა გვერგებოდა. „ორერაში“ თავიდან 50 მანეთს მაძლევდნენ, ბიჭებს – 45-ს. დროთა განმავლობაში თანდათან შეამცირეს და 1975 წელს 18 მანეთი დარჩა, მაგრამ ბევრ კონცერტებს ვატარებდით სსრკ-ს სხვადასხვა ქალაქში. ზოგჯერ დღეში 3-4 კონცერტი გვქონდა. მერე 2-3 რეპეტიციაზე ახალ პროგრამას ვამზადებით. გათვლილი მქონდა, რომ მთელ ანსამბლს ჰონორარის სახით ერთ კონცერტზე საკონცერტო დარბაზის ერთნახევარი რიგის ბილეთების საფასურს გვაძლევდნენ. დანარჩენი ფული მთავრობას მიჰქონდა. 

ორერა

საზღვარგარეთული გასტროლების დროს შემოსული თანხების მხოლოდ 5-10%-ს გვაძლევდნენ. დანარჩენს ვაბარებდით „გოსკონცერტს“ ან საელჩოს. თანაც ეს აუცილებლად საიდუმლოდ უნდა დარჩენილიყო. ერთხელ აღმოსავლეთ გერმანიაში ყოფნისას ორი ინგლისელი აკრობატი გავიცანით და იმდენად დავუახლოვდით მათ, რომ ერთ-ერთმა მკითხა რამდენს იღებთ თითო კონცერტშიო. მე ჯგუფზე გამოწერილი თანხა დავუსახელე, თითქოს ამ ფულს თითოეული ვიღებდით. გაგიჟდნენ, ამისთვის როგორ ჩამოხვედითო აქ. ესეც კი ეცოტავა. მისი ჰონორარი ჩვენსაზე 50-ჯერ მეტი იყო. ამაზე მე გავგიჟდი.

– აი, ამიტომ არ შეიძლებოდა ბ-ნო რობერტ, „წყეულ კაპიტალისტებთან“ დაახლოება. 

– მართალია, ჩვენ ბევრ კონცერტს სახელმწიფოს ხარჯზე ვმართავდით, მაგრამ ბევრი უსამართლობა იყო. ცუდიც და კარგიც თანაბარ მდგომარეობაში ვიყავით, ანუ მნიშვნელობა არ ჰქონდა შენს წარმატებებს, დარბაზის შევსებას და ა.შ.

– დღეს ბევრს ლაპარაკობენ საბჭოთა დროის რკინის ცენზურაზე. მართლა ასეთი სიმკაცრე იყო თუ არც ისე?

– ცენზურა მართლა იყო, მაგრამ ყოველთვის ვცდილობდი მასზე გვერდის ავლას. ტრაბახად არ ჩამითვალოთ, მაგრამ არც „ორერას“, არც „75“-ს პარტიაზე, ლენინზე, კომკავშირზე არასოდეს შეუსრულებია სიმღერა. ჩვენ ყოველთვის წინასწარ გაშიფრულ პროგრამას გვთხოვდნენ, რომელშიც გარკვეული დოზით უნდა ყოფილიყო სიმღერები საბჭოთა წყობილებაზე. ისინი თბილისზე ან საქართველოზე დაწერილ ნაწარმოებს საბჭოთა პატრიოტულ სიმღერად არ თვლიდნენ. აუცილებელი იყო, გემღერა რუსულ ენაზე. მოსკოვში „მელოდიაში“ სიმღერას არ ჩაგვაწერინებდნენ, თუ მასში არ იქნებოდა რუსული ტექსტი. მე ასეთ კომპრომისებზე წავედი – ზოგი ქართული სიმღერის ბოლოს, ფრაგმენტს რუსულად ვთარგმნიდით, ოღონდ იმ პირობით, რომ ჩანაწერის მეორე ვარიანტს მხოლოდ ქართულად შევასრულებდით. შემდეგ, პირველ ვარიანტს ისინი რუსულ რადიოებში ატრიალებდნენ, ხოლო მე საქართველოს ტელევიზიასა და რადიოს მეორე, ქართულ ვერსიას ვაწვდიდი.

„ორერას“ პროგრამის რუსულად თარგმნისას ხელმძღვანელობა ყოველთვის შეცდომაში შემყავდა. როდესაც სიმღერა საქართველოზე, თბილისზე ან სიყვარულზე იყო, იქ ვწერდი, რომ ის პარტიას, ხალხთა შორის მეგობრობას ეძღვნებოდა. შესაძლებელი იყო, ვინმე ქართულის მცოდნეს გავეყიდე, მაგრამ ასე არ მომხდარა.

მე ყოველთვის ხუმრობით ვამბობდი, რომ ან უფრო ადრე, ან სხვაგან უნდა დავბადებულიყავი. წარსული იმით იყო კარგი, რომ ახალგაზრდა ვიყავი, შემოქმედებითი მუშაობა მეხერხებოდა, მაგრამ ბევრი სიმწარე მახსოვს. არ მინდა ვიწუწუნო, არასოდეს მივტირი წარსულს. დღეს საქართველო მართლაც თავისუფალია. ყველას აქვს თავის გამოვლენის ყველანაირი საშუალება. 

– თქვენი აზრით, საჭიროა თუ არა დღეს ცენზურა?

– ყველას უნდა ჰქონდეს საკუთარი შინაგანი ცენზურა, რა უნდა იმღეროს და რა არა. თავად უნდა განსაზღვროს საკუთარი სტილი, სხვამ არ უნდა უკარნახოს. ცენზურა არსად არსებობს და აქაც არ უნდა იყოს. თუ მომღერალი თავს შეირცხვენს, ეს მისი ბრალი იქნება. 

– ბ-ნო რობერტ, თანამედროვე ესტრადა როგორ მოგწონთ?

– როგორც სხვა პროფესიონალებს, მეც მაღიზიანებს არაქართული მახვილები სიმღერებში. ეს კიდევ არაფერი. დღეს მოდაშია ზანგური მელიზმები, რომელიც, მართალია, უცხოეთში თეთრებმაც აიტაცეს, მაგრამ მათ ის უფრო დახვეწეს, გააუბრალოეს. 

– გაათეთრეს?

– ჰო, კარგად თქვი, გაათეთრეს. ფულის გათეთრებას ჰგავს (იცინის). ჩვენმა ახალგაზრდებმა კი ძალიან შორს გარეკეს. ეს მელიზმი უკვე ძალიან აღმოსავლურში გადადის და ბაიათივით ისმინება, რასაც ქართული ბუნება ვერ იღებს. განა კახელებმა ძველად არ იმღერეს აღმოსავლური მელიზმებით? ავიღოთ თუნდაც „ურმული“, იქ არის მელიზმი, მაგრამ იმდენად ზომიერად, რომ ქართულ ბუნებას არ აზიანებს. დღეს გაუფილტრავად ჩაყარეს სიმღერებში ეს მელიზმი, რაც, რა თქმა უნდა, მიუღებელია. მართალია, თინეიჯერები ამას უსმენენ, რადგან მოდაშია, მაგრამ რომ წამოიზრდებიან, მათ აღარ მოუსმენენ. ვფიქრობ, ეს მალე გაივლის.

ვია 75

მადლობა ღმერთს, რომ „ორერას“ და „75“-ის დროს ფონოგრამები არ არსებობდა. ეს ძალიან იოლი გზაა ესტრადისკენ. ახლა კომპიუტერიც ასწორებს ხმას და ვერ გაიგებ, ვინ მღერის და ვინ – არა. უცხოეთში ფონოგრამა დიდი ხნის აკრძალულია. მახსოვს, ამერიკაში როგორ შეუწყვიტეს გასტროლები რუს მომღერლებს, რომ დაინახეს მათი ფონოგრამაზე გამოსვლა. იქ ხშირად ჩავდივარ და ვიცი, რომ ასეთი შემთხვევისათვის ძალიან დიდი ჯარიმები არსებობს. 

სხვათა შორის, საქართველოში ინსტრუმენტალისტები ყოველთვის ცოტანი იყვნენ, რადგან ინსტრუმენტზე დაკვრა ძნელია. ქართველები კი, ხომ იცი, ზარმაცები ვართ და თავის შეწუხება არ გვინდა. ბევრს იოლი გზა აქვს არჩეული. შემოქმედება ოსტატობაა, ფონოგრამა ჩვენ ჩიხში შეგვიყვანს, თუ დროულად არ აიკრძალა. ამის შესახებ დიდი ხანია ლაპარაკობენ, მეც შემომთავაზეს ამ მოძრაობაში ჩართვა, რათა ფონოგრამა საბოლოოდ აიკრძალოს. 

– ფონოგრამებზე ბევრი საბავშვო სტუდიაც მუშაობს.

– საბავშვო სტუდია მეც მაქვს. ჩემი ბავშვები სულ ცოცხლად მღერიან, თან უკვე მათი ინსტრუმენტული აღზრდა დავიწყე. ბევრი მივაბარე საქართველოში საუკეთესო მუსიკალურ სასწავლებელს, ნიჭიერთა მუსიკალურ ათწლედს. ერთი ფლეიტაზე, მეორე ქსილოფონზე, მესამე ფორტეპიანოზე დაკვრას სწავლობს. ხოლო გიტარაზე ჩემი სტუდიის ყველა ბავშვი უკრავს. შემოდგომისთვის ვგეგმავ მათ კონცერტს, სადაც ისინი საკუთარი ძალებით ცოცხლად დაუკრავენ და იმღერებენ. მიმაჩნია, რომ უსმენო ბავშვი არ არსებობს. ზოგს სმენა მიძინებული აქვს. ამის გამოღვიძება შეიძლება. ყველას შინაგანი სმენა მაინც აქვს. ზოგი ბავშვი სწრაფად მიდის წინ და მერე ერთ ადგილას ჩერდება. ზოგი ნელ-ნელა მიდის და არ ჩერდება, ვითარდება. ეს ინდივიდუალურია. სტუდია არ არის ქარხანა, რომ ერთნაირი დეტალები გამოუშვა. ვცდილობ, რომ ბავშვს ინდივიდუალობა არ დავუკარგო. მაქვს სიმღერათა ციკლი, გუნდურიც, სოლოც, რომელიც ყველამ უნდა გაიაროს. მერე უკვე ვამჩნევ, ვის რომელ სტილში შეუძლია სიმღერა. არც ის მომწონს, რომ ბავშვები გადაპრანჭულები მღერიან, ნაძვის ხესავით ზიზილ-პიპილოებში რომ არიან მორთულნი. განსაკუთრებით პატარა გოგონების ყურებისას ვეღარ ვიგებ, ბავშვია თუ ქალი. გადაპრანჭული ბავშვი უფრო მაღიზიანებს, ვიდრე მხიბლავს.

ორერა 2000

– ახლო მომავალში თუ აპირებთ ახალი ანსამბლის შექმნას?

– არა. ბოლო ორი წელია პრორექტორად ვმუშაობ უცხო ენათა უნივერსიტეტში. იქ სიმბოლურად ჩამოყალიბდა ანსამბლი „ორერა 2000“, რომლის წვერები უნივერსიტეტთან არსებულ უცხო ენათა კოლეჯში სწავლობენ. ბავშვები იზრდებიან და, ჩემი აზრით, მათ კარგი მომავალი აქვთ.

– თქვენი ოჯახიც მუსიკალურია? 

– სამწუხაროდ, ერთი ვაჟი მყავს – განათლებით ეკონომისტი, რომელმაც მოსკოვის უნივერსიტეტი დაამთავრა. ჯერ კიდევ კომუნისტების დროს, 21 წლის ასაკში უცხოელი ცოლი მოიყვანა და საქართველო დატოვა. იქ მუშაობს. მყავს ორი შვილიშვილი – ბიჭები და მესამეს დღე დღეზე ველოდებით. უკვე ვიცით, რომ ისიც ბიჭი იქნება. ჩემს ვაჟს მუსიკალური ნიჭი ჰქონდა, სკოლაში ფორტეპიანოზე დაკვრას სწავლობდა, მაგრამ მიატოვა. ჩემს უფროს შვილიშვილს, რომელიც მალე 12 წლის გახდება, მუსიკის კარგი ნიჭი აღმოაჩნდა. ჩემთან რომ ცხოვრობდეს, უფრო სწრაფად წავწევდი წინ. მეორე ჯერ პატარაა.

– ბ-ნო რობერტ, რა რჩევას მისცემთ ახალგაზრდა მუსიკოსებს?

– ახალგაზრდა მუსიკოსებს ვურჩევ, რომ დროზე მონახონ საკუთარი გზა. მიბაძვა ცუდი არ არის, ადრე ჩვენც ვბაძავდით, მაგრამ გააჩნია, რამდენ ხანს მიბაძავ. რაც შეიძლება, მალე უნდა იპოვო შენი ადგილი. მაშინ მოვა ნამდვილი წარმატება.

ჟურნალი „ვარსკვლავები“ №№323, 324, 30 მაისი, 2 ივნისი, 2001 წელი