ქართველების ევროპეიზაცია ყველაზე სწრაფად სწორედ მუსიკით შეიძლება

ალექსანდრე რონდელი: „თუ მუსიკა ვერ შევინახეთ, ვიქნებით მხოლოდ მომსახურე, ოფიციანტი ერი“

აღნიშნული ინტერვიუ პოლიტოლოგთან, საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობათა კვლევის ფონდის პრეზიდენტთან, ალექსანდრე რონდელთან შარშან ჩავწერე, თუმცა ჩვენ არ გვისაუბრია პოლიტიკაზე... ბატონი ალექსანდრე მუსიკისა და საერთოდ, ხელოვნების დიდი თაყვანისმცემელია, სწორედ ამიტომ, უკვე დიდი ხანია მაინტერესებდა მისი თვალსაზრისი ზოგადად ხელოვნების შესახებ. ინტერვიუ სპეციალურად „ანარეკლისთვის“ გაკეთდა.

– საზოგადოება თქვენ გიცნობთ როგორც პოლიტოლოგს და ბევრმა არ იცის, რომ მუსიკისა და კინემატოგრაფიის დიდი თაყვანისმცემელი ბრძანდებით. როგორ გახდით მელომანი?

– მაინც ვერ ვიტყვი, რომ თავგადაკლული მელომანი ვარ, თბილისში იყვნენ მელომანები და ახლაც არიან, რომლებსაც ნამდვილად ვერ შევედრები. არასოდეს გამჩენია სურვილი მქონოდა ბევრი მუსიკა. მხოლოდ საყვარელი შემსრულებლებისა და კომპოზიტორების ჩანაწერებს ვყიდულობდი...

– მოდით, მაშინ ასე ვთქვათ, თქვენ მელომანი ბრძანდებით, ხოლო ვინც დიდი რაოდენობით მუსიკას აგროვებს, შეგვიძლია კოლექციონერი ვუწოდოთ...

– ალბათ მართალი ბრძანდებით. ჩანაწერი მეც საკმაოდ ბევრი მაქვს, მაგრამ ყველა კომპოზიტორს ჩემიანად ვერ აღვიქვამ. ამ ფირფიტებიდან ბევრი საჩუქარია, ზოგი თავად ვიყიდე. უბრალოდ, ზოგიერთ კომპოზიტორს ხშირად ვერ მოუსმენ. ახალგაზრდობაში შოპენი ძალიან მომწონდა, მერე, 20-30 წლის რომ ვიყავი, მეჩვენებოდა, ზედმეტად ტკბილი იყო. ახლა 70 წელს ვუახლოვდები და ისევ დავიწყე მისი მოსმენა. მუღამზე მოვედი და ვფიქრობ, რა სულელი ვიყავი, ამ ზედმეტად ნატიფ, აბსოლუტურად გენიოს კომპოზიტორს რომ არ ვუსმენდი-მეთქი. ძალიან დიდი მუხტი და ემოცია აქვს შოპენის მუსიკას. თუმცა, ეტყობა ცხოვრებაში რაღაც პერიოდის განმავლობაში შეიძლება ვინმე არ მოგეწონოს და მერე ისევ მიუბრუნდე.

ჩემის აზრით, ბეთჰოვენს არ შეიძლება ახალგაზრდა კაცმა არ მოუსმინოს. იგი ერთ-ერთი ბურჯია, რომელზეც კაცობრიობის მთელი მრწამსი, კულტურა დგას. არ შეიძლება ახალგაზრდამ რემბრანდტი, საერთოდ ფლამადრიული, იტალიური მხატვრობა არ იცოდეს. ესენი არიან ხელოვნების ის დიადი სვეტები, რომელზეც დგახარ. მუსიკას მხოლოდ მოსმენა სჭირდება და იგი გაგებას არ ითხოვს – მიჩვევა უნდა. ერთ დროს მიკვირდა, ხალხი სერიოზულ მუსიკას როგორ უსმენს-მეთქი. მანეთი ღირდა სპექტაკლზე დასწრება. ჩვენს საოპერო მომღერლებს მთელი მსოფლიო იცნობს. ესენი აქ მღეროდნენ და მაშინ საზღვარგარეთ არ უშვებდნენ. ყოველთვის საამაყო ოპერის მსახიობები გვყავდნენ. დღესაც კი, როცა წამყვანი მომღერლები უცხოეთში გადავიდნენ, შესანიშნავი ახალგაზრდა ცვლა მოვიდა.

ამას წინათ კონსერვატორიის დიდ დარბაზში ვნახე „სევილიელი დალაქი“, რომელიც ყოფილმა და ამჟამინდელმა სტუდენტებმა დადგეს. დიდი სიამოვნება იყო მათი მოსმენა. მშვენიერი მომღერლები იზრდებიან. შეიძლება მთელი ცხოვრება თბილისში იცხოვრო და არ მიხვიდე არც ოპერის თეატრში, არც – კონსერვატორიის საკონცერტო დარბაზში. ეს, ჩემის აზრით, მშობლების ბრალია, რომელთაც ბავშვები წარმოდგენებზე არ დაჰყავთ. მე პირადად, წამიყვანია რამდენიმე ადამიანი ოპერის თეატრში და მათ ძალიან შეუყვარდათ ოპერა.

– ბავშვობისას კლასიკური მუსიკა კი მომწონდა, მაგრამ, აი, ოპერას ვერ ვიტანდი. როგორ შეიძლება ბავშვს ადრეულ ასაკში ოპერა შეაყვარო?

– არც მე მიყვარდა ბავშვობაში ოპერა. დღეისათვის, მაგალითად, ბალეტს ისე ვერ აღვიქვამ, როგორც საჭიროა. არიან ადამიანები, ჭკუას კარგავენ ბალეტზე. რასაკვირველია მსიამოვნებს, საკმაოდ მშვიდად ვუყურებ ხოლმე, მაგრამ არც ისე ძალიან მომწონს. აი, ოპერის მიმართ კი, რაც დრო გადის, მეტი ინტერესი მიჩნდება. მუსიკის ურთულესი სფეროა და, ამავე დროს, ყველაზე ადვილი მოსასმენია, რადგან მუსიკას თავად მიყავხარ.

– თქვენი აზრით, განათლების სისტემა, სახელმწიფო მმართველობა უნდა ჩაერიოს თუ არა, მომავალი თაობის მუსიკალურად აღზრდის საქმეში?

– რთულია მაგაზე საუბარი, ზუსტად ვერ გეტყვით. მაგრამ თუ ჩვენ ვერ შევინარჩუნეთ საოპერო თეატრი, სიმფონიური და კამერული ორკესტრები, როგორც ერი დავკნინდებით. მუსიკა ერთ-ერთი წყაროა ჩვენი მეობის, სახელმწიფოებრიობის, მაღალი კულტურის, კვალიფიკაციის, კიდევ ბევრი რამის. თუ მუსიკა ვერ შევინახეთ, ვიქნებით მხოლოდ მომსახურე, ოფიციანტი ერი. ხელოვნებაში ჩაუღრმავებლად წარმოუდგენელია მაღალი დონის კულტურის ქონა. ხელოვნება შემთხვევით არ წარმოქმნილა. ადამიანმა თავისი უდიდესი სევდა სწორედ ხელოვნებაში ამოანთხია – სიმღერა, დაკვრა, ხატვა, წერა დაიწყო...

– ბატონო ალექსანდრე, შეგვიძლია თუ არა, დღეს აკადემიური მუსიკა განვიხილოთ მასობრივი კულტურის ნაწილად?

– ვფიქრობ, რომ არსებობს მუსიკის მოსმენის ფსიქოლოგიური კლიშე. ერთი რეჟისორი მეზობელი მყავს, რომელსაც მუსიკის ძალიან კარგი კოლექცია აქვს, ოპერაზე გიჟდება, საოცარი მელომანია. ჩემზე ახალგაზრდაა თან. ერთხელაც ავედი მასთან, 17 წლის ვიყავი მაშინ. მასზე უფროსი რომ ვიყავი, პატივისცემით მეპყრობოდა. ვისაუბრეთ და ბეთჰოვენის მე-5 სიმფონიის ძველი, საბჭოთა ფირფიტა ვაჩუქე. თან ვუთხარი, აი, ნახე მოუსმინე, ბეთჰოვენი როგორ არ იცი-მეთქი. ასეთი მიმართვა, რა თქმა უნდა, არ მოეწონა. გავიდა რამდენიმე კვირა და მეუბნება, კიდევ ხომ არ გაქვს ბეთჰოვენის სხვა ნაწარმოებების ფირფიტებიო. მე-3 სიმფონია მივუტანე.

მაშინ არ მქონდა, მაგრამ ახლა მაქვს ჩემი გარკვეული თეორია, თუ როგორ შეიძლება დააინტერესო კლასიკური მუსიკით ადამიანი. ანუ სადაა ყველაზე ადვილი გასაძრომი იმ მშვენიერ ბაღნარს ირგვლივ შემორტყმულ ღობეში, რომელსაც კლასიკა ჰქვია. ბეთჰოვენის მე-3 სიმფონია ზუსტად ერთ-ერთი შესანიშნავი გასაძრომია ამ ღობეში. თანაც კარგია ისტორიასაც თუ მოჰყვები, როგორ და რა ეპოქაში, რა მდგომარეობის დროს დაწერა ავტორმა ეს ნაწარმოები, – რომ ხალხს უკვე მოწყენილი ჰქონდა დესპოტიზმი და მონარქია და ა. შ. სხვათა შორის, იმ დროს მეც დამწყები მელომანი, მსმენელი ვიყავი. ისე დაინტერესდა ეს ჩემი მეზობელი, რომ ფირფიტების შეგროვება დაიწყო, ერთად დავდიოდით ხოლმე და ვყიდულობდით. ოპერაში მაგრად მაჯობა. ხანდახან ახლაც ერთად დავდივართ ხოლმე. ეს ადამიანი რეჟისორი ბუბა ხოტივარია. მახსენებს ხოლმე, ბეთჰოვენზე რომ მითხარი მოუსმინეო, ვიფიქრე ვინაა ეს, რა ბეთჰოვენიო. არის ნაწარმოებები, რომლებიც იმ ღობეში გასაძრომ კარს გიხსნის. ამათ შორისაა კიდევ: შოპენის პირველი და მეორე ემოციური საფორტეპიანო კონცერტები, ბეთჰოვენის მე-5 საფორტეპიანო კონცერტი (ისეთია მკვდარს გააცოცხლებს), ამავე კომპოზიტორის მე-3 და მე-9 სიმფონიები.

– პირადად თავის დროზე ბეთჰოვენის მე-5 სიმფონიით „შემაბეს“.

– მეხუთეთი მართლა ყველაფერი იწყება. ძალიან მნიშვნელოვანია ადამიანმა კომპოზიტორებზე წიგნებიც წაიკითხოს. ამ ხალხს საინტერესო ბიოგრაფიები აქვს. მათ მუსიკა საკუთარი სისხლით შექმნეს და თავიანთი ცხოვრება, პირადი ინტერესები, სიყვარული შესწირეს. მათი საშუალებით კაცობრიობამ მუსიკალურად ამოანთხია საკუთარი ენა, ნიჭი, ხედვა. ბევრი კომპოზიტორი იყო, მაგრამ მხოლოდ რამდენიმეზეა დაფუძნებული ყველაფერი. ისინი ვულკანებს გვანან. არ შეიძლება კულტურაში რამეს წარმოადგენდე, ბენდენა დაიხურო თავზე და ამათ შესახებ არაფერი იცოდე. ახალგაზრდობაში, 70-იან წლებში ინგლისში სტაჟირებაზე გახლდით. იქ ერთ-ერთი ძალიან ცნობილი პოპ-მუსიკოსი გავიცანი, რომელიც თავის პატარა კუნძულზე ცხოვრობდა. მან გამიმხილა, რომ სახლში მხოლოდ კლასიკურ მუსიკას ვუსმენ, ხოლო რასაც ვაკეთებ, უბრალოდ ვყიდი, რადგან ხალხს მოსწონსო.

– დღეისათვის რამდენიმე შეხედულება არსებობს კლასიკურ, აკადემიურ მუსიკაზე. არიან ადამიანები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ ამ მუსიკამ თავისი ფუნქცია დაკარგა და მკვდარია. რა თქმა უნდა, არსებობს ფასდაუდებელი საგანძური, რომელსაც კაცობრიობა დღესაც სიამოვნებით უსმენს, მაგრამ 21-ე საუკუნეში ნიჭიერი მუსიკოსები ამ ჟანრში სრულ თვითრეალიზაციას ვეღარ ახერხებენ. ბატონო ალექსანდრე, თქვენი აზრით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ აკადემიური მუსიკა დღესაც ცოცხალი ორგანიზმია?

– იგი მაინც არსებობს, ოღონდ შემსრულებელთა და მსმენელთა ხარჯზე. რა თქმა უნდა, არსებობენ ისეთი თანამედროვე კომპოზიტორებიც, რომლებიც ცდილობენ ამ მუსიკას კიდევ უფრო ჩაუღრმავდნენ. ავიღოთ თუნდაც გია ყანჩელი, ესტონელი არვო პარტი, იუგოსლაველი კომპოზიტორებიც ვიცი – მრავალი ნიჭიერია კიდევ. თუმცა მათ ბევრი მსმენელი არა ჰყავთ. მათ მუსიკას გარკვეული დროის შემდეგ უფრო დააფასებენ, როგორც ეს საერთოდ ხდება ხოლმე. გარდა ამისა, მათი მუსიკა ან ძალიან მარტივია და ამ სიმარტივის უკან რთული მომენტებიცაა, ან ძალიან განსხვავებულია იმისგან, რასაც ჩვეულებრივი ადამიანი უსმენს, ამიტომ მძიმე მოსასმენია. შოსტაკოვიჩი თავიდან რთული აღსაქმელია იმისთვის, ვინც მიჩვეული არ არის. სიმართლე გითხრათ, მისი მოტრფიალე არასოდეს ვყოფილვარ, თუმცა რამდენჯერმე დამაინტერესა და მივხვდი, რომ დიდი მუსიკოსი იყო. მე მგონი, ადამიანს ბავშვობიდან რაც მოსწონს, მთელი ცხოვრების განმავლობაში იმას უფრო ხშირად უსმენს. უბრალოდ უკვე სხვადასხვა შესრულებებს არჩევს.

დედაჩემს ძველი ფილმები მოსწონდა და ადრე მეცინებოდა. ახლა მეც იგივეს ვაკეთებ. უცხოეთში თუ მოვხვდი, იმ ფილმებს ვყიდულობ ხოლმე, რომლებზე გავიზარდე და ახალგაზრდობაში მინახავს. ზოგჯერ ძველი და ახალი შთაბეჭდილებები ერთმანეთს არ ემთხვევა, ხანდახან კი – ზუსტად ანალოგიურია. ამას წინათ ერთმა იტალიელმა გოგონამ ჩამომიტანა ძველი ფილმი „ყველანი სახლებში“ ალბერტო სორდის მონაწილეობით. მშვენიერი ტრაგიკომედიაა (ალბათ მაინც უფრო ტრაგედია). თავის დროზე ძალიან მომეწონა და ახლაც უდიდესი სიამოვნებით ვნახე. მუსიკაშიც რამდენიმე შესრულებით მაქვს ხოლმე ფირფიტები. ზუსტად ვერ ვერკვევი ნიუანსებში. მე-7 კლასში მუსიკალური სასწავლებლიდან გამაგდეს, რადგან სიზარმაცით თავი მოვიკალი. პროფესიულად მუსიკა არ ვიცი, მაგრამ სხვადასხვა ნაწარმოები ზოგიერთის შესრულებით ძალიან მომწონს.

არის მუსიკა, რომელიც რაღაც არხებით შემოდის შენში და უფრო ახლობელია, ვიდრე სხვა. მაგალითად, შტოკჰაუზენს მოვუსმინე და კი არის მის მუსიკაში რაღაც საინტერესო თითქოს, მაგრამ მის ფირფიტას არ ვიყიდი. მრცხვენია ამის გამხელა, მაგრამ შეიძლება არც არის სირცხვილი – უფრო ძველი მუსიკა მიყვარს, ისევე როგორც მხატვრობაში ვერნეერი, ველასკესი ყველაზე მეტად მომწონს. ჩემის აზრით, ძველი კომპოზიტორები უფრო დახვეწილები არიან.

– თანამედროვე მუსიკაში რას უსმენთ ყველაზე ხშირად?

– კაი ჯაზი მიყვარს, პოპშიც მოიძებნებიან მშვენიერი შემსრულებლები. მუსიკის მოსმენა ცხოვრების მომენტზე, განწყობაზე, მოგონებებზეა დამოკიდებული. არ შემიძლია „ბითლზს“ არ მოვუსმინო, რადგან მათი მუსიკა მთელი ცხოვრების განმავლობაში მესმის. ბევრი გენიალური სიმღერა აქვთ. მართალია, „ბითლზი“ პოპულარულ, მასობრივ მუსიკას ასრულებდა, მაგრამ ნამდვილი ხელოვნებაა. ჯაზი ძალიან მიყვარს, თუნდაც ელინგტონი და კიდევ სხვები. პოპ-მუსიკა ნამდვილად აუცილებელია. არ გამოვა სულ ბორშის ხვრეპა, ზოგჯერ ტკბილიც, მწარეც უნდა ჭამო. ვგიჟდები ფოლკლორზე. ძალიან მიყვარს სხვადასხვა ერების რომანსები, პორტუგალიური, ესპანური, იტალიური ხალხური მუსიკა – საერთოდ ყველაფერი მაინტერესებს.

– არსებობს ვერსია, რომ ფოლკლორი საერთოდ მუსიკის ფესვია, ხოლო აკადემიური, ანუ კლასიკური მუსიკის ძირი ფოლკლორთან ერთად საეკლესიო მუსიკაცაა.

– კი ბატონო, საეკლესიოც და ფოლკლორიც. მოცარტის, ბეთჰოვენის მუსიკაში ფოლკლორი თითქოს ნაკლებად მესმის, მაგრამ მათზე ლიტერატურას რომ გავეცანი, იქ ამოვიკითხე, რომ ნაწარმოებების რაღაც ნაწილებში ეს კომპოზიტორები ფოლკლორულ სიმღერათა მელოდიებს იყენებდნენ. ეს ბუნებრივია. ჩვენი კომპოზიტორებიც ასევე ქართული მუსიკალური ტრადიციებით იკვებებიან.

– დღეს ბევრი ამბობს, რომ MP3-მა მუსიკალური ინდუსტრია მოკლა. ევროპაში სულ უფრო და უფრო მეტი მუსიკალური მაღაზიები იხურება. დისკების ყიდვა უკვე ინტერნეტის საშუალებით ხდება. თუ ვერ იყიდი, შეგიძლია უფასოდ სასურველი MP3-ებიც მოძებნო. პრაქტიკულად პროდიუსერების ფუნქციებიც შეიზღუდა.

– ახლა სხვა ტემპია და ტექნოლოგიის სწრაფი ცვლა მაგიჟებს. თავის დროზე საკმაოდ რთული საშოვნელი იყო (თუმცა ძვირი არ ღირდა) კარგი ფირფიტები. სადღაც 1200 ფირფიტა მქონდა. მერე ამ კომპაქტ-დისკებზე გადავედი და ესენიც ბლომად დამიგროვდა. ახლა MP3-ები რომ გაჩნდა აღარ ვიცი რა ვქნა, კიდევ თავიდან დავიწყო ყველაფერი? თუმცა ჩემი დამოკიდებულება მაქვს ამ ყველაფრისადმი. ძველი ვინილის ფირფიტა მომწონდა, დიდი იყო, კარგი ნახატი და წარწერები ჰქონდა, როგორც წიგნს კითხულობდი. კომპაქტ-დისკებიც ასე წიგნივით იკითხება. ამ MP3-ს საერთოდ არა აქვს არანაირი გაფორმება, არანაირი ეშხი აღარაა, თუნდაც ჩემი თაობის კაცისთვის, წიგნი მირჩევნია კომპიუტერში კითხვას.

თანამედროვე მუსიკას ფეხდაფეხ ვერ მივყვები, მაგრამ ძალიან დიდი სიამოვნებით ვკითხულობ მუსიკალურ ჟურნალებს. ჩვენთან სამწუხაროდ არ ჩამოდის და საკმაოდ ძვირიცაა, თუმცა მოგზაურობისას ხშირად ვკითხულობ-ხოლმე და ძალიან საინტერესო სტატიები იბეჭდება. ინტერნეტით უამრავ ჩემს საყვარელ მუსიკოსზე ბევრი რამ გავიგე, რაც მანამდე არ ვიცოდი. ახლა როცა ბევრი რამ ხელმისაწვდომია, რაც ადრე ძალიან მენატრებოდა, ლამის ცხოვრებაც დასრულდა. უიშვიათესი ჩანაწერები ვიშოვე, რაც ადრე წარმოუდგენელი იყო. ვალტერ გიზეკინგის შესრულებული ბეთჰოვენის მე-5 საფორტეპიანო კონცერტი ვიყიდე. ბევრი სხვა რამე აქვს ამ პიანისტს შესრულებული, მაგრამ ვერ წარმომედგინა მე-5 კონცერტს როგორ ასრულებდა. საკმაოდ ძველი ჩანაწერია.

ადრე არ მომწონდა რიხარდ შტრაუსი, 40-ის ზემოთ დავიწყე მისი მოსმენა. ახლა ყოველთვის ყურადღებით ვუსმენ ყველაფერს, რაც კი რიხარდ შტრაუსს შეუქმნია.

– გაფორმებების მიხედვით თუ არჩევდით ხოლმე ფირფიტებს?

– რა თქმა უნდა, კარგად გაფორმებულ ფირფიტას არაფერი ჯობია. ამ მხრივ თავის დროზე გამოირჩეოდა გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის ფირმის „ეტერნას“ ფირფიტები. ამ ქვეყანაში ორი რამ იყო შესანიშნავი: ცეისის ოპტიკა და „ეტერნას“ ფირფიტები. ჩვენთვის ეს ფირფიტები დასავლეთისკენ გაჭრილი ძალიან მნიშვნელოვანი ფანჯარა იყო. მათი საშუალებით უმაღლესი დონის მუსიკა შემოდიოდა, თანაც იაფი ღირდა. მართალია იგივე ჩანაწერები კომპაქტ-დისკებზეც ვიშოვე, მაგრამ მათ ვერ ველევი, რადგან ჩემი ცხოვრება ამ ფირფიტებთან ერთად გავიდა.

– ერთ-ერთი მკვლევარი ამბობს, რომ ძველი, ვინილის ფირფიტის მოსმენის დროს ადამიანი ფიზიკურად იღებდა მონაწილეობას მუსიკის მოსმენაში, ანუ იგი იღებდა ფირფიტას, ასუფთავებდა მტვრისგან, ათავსებდა ფირსაკრავზე, ერთი გვერდი რომ ჩათავდებოდა, მეორეზე უნდა გადაეტრიალებინა და ა. შ. ძველ ფირფიტებზე ისმის ფხაჭუნის ხმაც. ამიტომ და კიდევ სხვა მიზეზების გათვალისწინებით, ეს მკვლევარი თვლის, რომ ძველ ფირფიტებს უფრო თბილი აურა ჰქონდა, ვიდრე ციფრულ ჩანაწერებს. ვინილის ფირფიტები ჯერ კიდევ გამოდის და კომპაქტ-დისკებზე ძვირიც ღირს. თქვენ ვინილის ფირფიტა უფრო მოგწონთ თუ ციფრული?

– კარგი ვინილი ძალიან კარგი მოსასმენია. ხშირად ვუსმენ ამ ძველ ფირფიტებს. ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში შევამჩნიე, რომ ვინილის ფირფიტები ისევ გამოჩნდა და იყიდება დასავლეთში, ამერიკაში. ამ ფირფიტას ალბათ უფრო ბუნებრივი ხმა აქვს, ვიდრე ციფრულს. ერთ-ერთი ჩემი საყვარელი ნაწარმოებია მოცარტის 41-ე სიმფონია „იუპიტერი“. ახალგაზრდა ვიყავი პირველად რომ მოვუსმინე, სტუდენტობისას ეს ფირფიტა ზუსტად „ეტერნას“ გამოცემული ვიშოვე. ახლაც, რომ ვუკრავ შიშინებს, მაგრამ ეტალონივითაა ჩემთვის – მისი საშუალებით ვარჩევ შემდგომ ჩანაწერებში ვინ კარგად ასრულებს ამ სიმფონიას და ვინ ცუდად. საუკეთესო 6 შესრულებით მაქვს ეგ სიმფონია, მაგრამ ყველას მაინც პირველი ფირფიტა მირჩევნია. ჩემის აზრით, ისევე როგორც წიგნებმა, ვინილის ფირფიტებმა უდიდესი როლი ითამაშეს საერთოდ კულტურის განვითარებაში. დღეს ეს თითქოს კვდება, რაღაც გაუცხოებაა, ყველაფერი ზედმეტად კომერციული და ტექნოლოგიური გახდა. ტექნიკა ხელოვნებისა და კულტურის გავრცელებას ხელს უნდა უწყობდეს, ისე, რომ სულიერება არ მოაცილოს.

– კარგი თემა წამოჭერით. თუნდაც ფრანგული ტელეარხი „მეცო“ და სხვა მსგავსი ტელეარხები სახელმწიფოსგან ფინანსდება, რადგან არაკომერციული, მაგრამ ჩვენთვის ძალიან საჭირო და აუცილებელი არხებია. პირადად ძალიან გამიხარდა, რომ საქართველოში კლასიკური მუსიკის რადიოსადგური „მუზა“ შეიქმნა. თქვენ თუ უსმენთ ამ რადიოს?

– ეს რადიო ჩვენთვის ძალიან დიდი მოვლენაა. საინტერესოა, რომ მას ძალიან ბევრი ადამიანი უსმენს. ცოტა ერიდებათ ვითომ, მაგრამ მაინც უსმენენ, რადგან სხვა არხები, სადაც წივილი და კივილი ისმის, უკვე მობეზრებული აქვთ. ამ რადიოს ეთერში ხშირად ისეთი ნაწარმოებები ჟღერს, რაც ადვილად მოსასმენია. თუმცა აქვს პრობლემებიც. ჩემის აზრით, ერთსა და იმავეს ვერ დაუკრავ 24 საათის განმავლობაში, დრო ხომ უნდა შეავსონ? ამიტომ ზოგჯერ რთულად მოსასმენ მუსიკასაც უშვებენ. ხშირად კი, ჩართავ და გამორთვაც აღარ გინდება. საკმაოდ მაღალი დონის რადიოა და დიდ სიამოვნებასაც მანიჭებს. ამას წინათ დიდუბეში საგზაო საცობში მოვხვდი და „სევილიელი დალაქის“ ნახევარს გემრიელად მოვუსმინე, საუკეთესო შესრულება იყო. სტუდიაში საინტერესო საუბრებიც იმართება. დიდი მოვლენაა საქართველოსთვის ასეთი რადიოს არსებობა, რადგან დაცემულია კულტურა.

– კულტურის დაცემა, თქვენის აზრით, რისი ბრალია?

– შემიძლია ვთქვა, რომ კულტურა ჩვენთან არასოდეს ყოფილა უმაღლეს დონეზე, ანუ უფრო ელიტარული იყო. „ელიტა“ არ არის ამ შემთხვევაში კარგი სიტყვა, თუმცა ფაქტია, რომ მაღალი ხელოვნება ჩვენი მოსახლეობის მხოლოდ ნაწილს აინტერესებდა, მეორე ნაწილი კი ამ ყველაფერს ცოტა ალმაცერად და ზიზღით უყურებდა. დღესაც იგივე სიტუაციაა. ზოგს ბეთჰოვენი ან მოცარტი რომ უხსენო, მტრულად შემოგხედავს. თუმცა ამას წინათ ძალიან საინტერესო რამ მოხდა. 2008 წლის დასაწყისში მეგობართან და უცხოელ სტუმართან ერთად შარდენზე ვსეირნობდი. ჩვენს უკან 27-28 წლის სამი-ოთხი ახალგაზრდა კაცი მოდიოდა. გავიგონე როგორ უთხრა ერთმა მეორეს, რომ დინუ ლიპატის ჩანაწერი ვიშოვე და მოვუსმინოთო. მეორე აღფრთოვანდა. ვეღარ გავძელი, მივუბრუნდი და ვუთხარი დინუ ლიპატი ამ ქალაქში ვის ახსოვს კიდევ მეთქი. შემომხედეს და მომიგეს, რომ ახსოვთ და იციანო. ძალიან ბედნიერად ვიგრძენი თავი. დინუ ლიპატი, ეს რუმინელი პიანისტი სისხლის გათეთრებით ძალიან ახალგაზრდა გარდაიცვალა. სამწუხაროდ, მისი ჩანაწერები მხოლოდ 5 კომპაქტ-დისკზეა თავმოყრილი. ძალიან გახარებული ვიყავი ამის გამო. ანუ მარტო სამი კაცი ხომ არაა, რომელიც ლიპატის უსმენს? გაცილებით მეტი იქნება. საერთო ჯამში კი მაინც არასახარბიელო სურათი გვაქვს.

ხშირად ვსაუბრობთ ევროპეიზაციაზე. ქართველი მუსიკალური ნიჭით უხვადაა დაჯილდოვებული. ეს ჩვენი ეროვნული თვისებაა. იმის თქმა არ მინდა, რომ ეს ნიჭი სხვა ერებს არა ახასიათებთ, მაგრამ ჩვენ გამოკვეთილად გვაქვს. ჩემის აზრით, ქართველების ევროპეიზაცია ყველაზე სწრაფად სწორედ მუსიკით შეიძლება. კაცი, რომელიც ბეთჰოვენს, ბახს, მოცარტს უსმენს, უკვე ევროპელია. ეს ერთგვარი საფუძველია. სწორედ ამიტომ დიდი მოვლენა იყო ჩვენთვის ბევრი მუსიკალური სკოლისა და კონსერვატორიის არსებობა. ამ უკანასკნელმა კულტურის განვითარებაში უზარმაზარი როლი ითამაშა, ამას ბევრი ჯერ ვერ ხვდება. დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო მანანა დოიჯაშვილს, რომელმაც ეს კონსერვატორია გააცოცხლა – კონცერტები ძალიან ხშირად იმართება, გარემონტდა, ცოცხლობს. ადრე მეგონა, რომ საერთოდ ჩაკვდებოდა. ქართველს არ შეიძლება კონსერვატორია არ ჰქონდეს. იქაური პედაგოგები ფასდაუდებელ საქმეს აკეთებენ.

– მე მგონი, მთლად ცუდად მაინც არა გვაქვს საქმე.

– არანაირად. ხშირად ვფიქრობ, რომ ჩვენი კარგი მუსიკალური განათლება ძალიან უწყობს ხელს ჩვენს ევროპელობას. ჩვენი ფოლკლორი, ძველი ქალაქური სიმღერებიც ამაზე მეტყველებს.

– თქვენ კინემატოგრაფიც ძალიან გიყვართ და ახლა კინომუსიკაზეც ვისაუბროთ, რომელი კომპოზიტორები მოგწონთ?

– ძალიან საინტერესო მუსიკის სფეროა. კინოში მშვენიერი კომპოზიტორები მოღვაწეობდნენ და ახლაც არიან. გავიხსენოთ ნინო როტა, ჩვენი გია ყანჩელი, ენიო მორიკონე და ბევრი სხვა. კინომუსიკამ საერთოდ მუსიკას ძალიან კარგი სამსახური გაუწია. აი, ადრე მახსოვს ვალერიო ძურლინის იტალიურ-იუგოსლავური ფილმი „ისინი მიყვებოდნენ ჯარისკაცებს“ (Le Soldatesse), იქ ჟღერდა მარიო ნაშიმბენეს (Mario Nascimbene) მელოდია, რომელიც მთელს ფილმს მიჰყვებოდა. ერთი სული მაქვს სადმე ვიშოვო ეს შესანიშნავი მუსიკალური თემა. არ შეიძლება არ გავიხსენოთ ჩარლი ჩაპლინის მუსიკა. მისმა მუსიკამ მსოფლიო დაიპყრო. ჩაპლინი ალბათ ერთადერთი ხელოვანია, რომელსაც ყველაზე ნაკლებად განათლებული და, ამავე დროს, ყველაზე არისტოკრატი ადამიანი ერთნაირი ემოციით უყურებს. ლეგრანიც გადასარევი კომპოზიტორია. ჩვენ იტალიურ ნეორეალიზმზე გავიზარდეთ და მაგ ფილმებში ყოველთვის შესანიშნავი მუსიკა ჟღერდა.

– ახალი ტექნოლოგიების წყალობით დღეს შესაძლებელია მუსიკა სახლში დაწერო და კომპიუტერის დახმარებით თუნდაც სიმფონიად ააჟღერო, შესაძლებელია გადაიღო ფილმი და საშინაო პირობებში დაამონტაჟო, ინტერნეტში მოაწყო ფოტოების ან ნახატების გამოფენა, დაწერო და დააკაბადონო წიგნი, გამოსცე ვირტუალური გაზეთი ან ჟურნალი. ტექნოლოგიები ადამიანს ბევრი რაიმეს გაკეთების საშუალებას აძლევს.

– კი ბატონო, მაგრამ ეს უკვე სხვა სამყაროა. აი, თბილისში გავიზარდე და უსაყვარლესი ქალაქია. დღეს მივდივარ ვერაზე და ვხედავ, რომ რაღაც გაუგებრობასთან მაქვს საქმე – სულ სხვა სახლებია და სხვა იერი აქვს. არ ვიცი, ალბათ სწორია, რომ ახალი დიზაინის სახლები შენდება. არც ის იყო ძალიან კარგი, რაც ჩემს დროს იყო, მაგრამ ყოველი სახლი ვიღაცას ან რაღაც მოვლენას მაგონებდა. ახლა საერთოდ შეცვლილ უბანს რომ ვხედავ, საშინელი შეგრძნებები მიჩნდება. ეტყობა ეს ყველა თაობას მოსდის. ახალი თაობა მოდის და მასთან თანდათან კონტაქტს კარგავ. პლიუს, მეგობრებიც ხელიდან გეცლებიან, ზოგი კვდება, ზოგიც – სხვაგან მიდის საცხოვრებლად, დროთა განმავლობაში ირგვლივ ისეთი ხალხი რჩება, რომელთანაც აღარაფერი გაქვს საერთო. ქუჩაში გახვალ, ნაცნობს ვეღარ ხედავ, სხვა ტიპის ადამიანები დადიან და უკვე ხვდები, რომ შენი დრო აღარ არის. მუსიკა კი დროს აკავებს, მისთვის დრო არ არსებობს, მუსიკისთვის ყოველთვის ახალგაზრდა ხარ, არც თვითონ ბერდება.

თაობებს შორის კავშირი აუცილებლად უნდა არსებობდეს. ეს კავშირი თუ გაწყდა, სამშობლოს კარგავ.

ამას წინათ ერთ ოჯახში მოვხვდი სტუმრად. ერთ ოთახში სუფრასთან ახალგაზრდები ისხდნენ და გადამეტებული ჟარგონით საუბრობდნენ. მეთქი ეს სად მოვხვდი? ცოტა ხანში მათი მხრიდან ისეთი დახვეწილი, პოლიფონიურად გამართული ქართული სიმღერა წამოვიდა, რომ ყურებს არ ვუჯერებდი. კარი შევაღე და ზუსტად ეს ჟარგონით მოსაუბრე ბიჭები მღეროდნენ. ძალიან გამიხარდა. ზოგჯერ გგონია, რომ ყველაფერი იცი და სინადვილეში არაფერიც არ გესმის. ადამიანმა ყველაფერი რომ იცოდეს, ალბათ თავს მოიკლავდა.

ვფიქრობ, რომ კულტურის სამინისტროსა და საერთოდ, სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს სტრატეგია საით უნდა წავიდეთ, როგორ შემოვიტანოთ სიახლე ისე, რომ ტრადიციები შენარჩუნდეს. ეს ნამდვილად არ არის ადვილი საქმე. ჩვენ ყველამ და, უპირველეს ყოვლისა, სახელმწიფომ უნდა ვიზრუნოთ კულტურის შენახვაზე, მარტო ხალხი ამას ვერ შეძლებს.