„ირაკლი ჩარკვიანს ჰალსტუხი არ უკეთია, მაგრამ ალღო მკარნახობს – ჯიბეში უდევს“

ზაზა ბურჭულაძე წუხს, რომ ქართულ ხელოვნებაში კონფორმიზმია გამეფებული

მწერალ ზაზა ბურჭულაძეს (იგივე გრეგორ ზამზას) ჩვენი მკითხველი კარგად იცნობს. მისი რომანები „სულთათანა“, „შენ“, „სიმფსონები“ და „წერილი დედას“ საუკეთესო ქართულ გამომცემლობებში დაისტამბა და საკმაოდ სკანდალური გამოხმაურებები მოჰყვა ქართულ საზოგადოებაში.

ზაზა ბურჭულაძე სხვა მწერლებისაგან გამოირჩევა კონფორმიზმისადმი უკომპრომისო დამოკიდებულებით. ამ მხრივ, მისი კრიტიკა ხშირად ულმობელიც კია. თუმცა, საზოგადოებას უფლება აქვს იცნობდეს მის ზოგჯერ ძალიან მკაცრ, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში, არც ისე უსაფუძვლო შენიშვნებს.

– თბილისი ამჯერად ქართული ლიტერატურის ცენტრად ითვლება. შენი აზრით, რა ხდება დღევანდელ ქართულ მწერლობასა და ლიტერატურაში?

– ლიტერატურაში იგივე პროცესები მიმდინარეობს, რაც ყოველთვის ხდებოდა, მაგრამ დღეს განსაკუთრებით გამოიკვეთა ჩემთვის მნიშვნელოვანი ტენდენცია. ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, თითქოს გვამზე ვლაპარაკობდეთ. მიცვალებულზე ან კარგს ლაპარაკობენ, ან – არაფერს. ანალოგიურ მდგომარეობაშია დღევანდელი ქართული ლიტერატურა. მასზე ან კარგი უნდა ითქვას, ან არაფერი. დღეს ბევრი მოთქვამს კრიტიკა არ არსებობსო. რატომ არ არსებობს? კრიტიკა ხომ იმას ნიშნავს, რომ რაღაც მხატვრული ქმნილება ინტერესს აღძრავს. და თუ კრიტიკა არ არსებობს, მაშინ გამოდის, არაფერი იქმნება? რა თქმა უნდა, არსებობს უამრავი მეორეხარისხოვანი, მაგრამ კარგიც ხომ იწერება? ამას კი დანახვა უნდა. რას აკეთებს ლიტერატურის ინსტიტუტი? უმაღლესი სასწავლებლები? რატომ არ ტარდება შეხვედრები ლიტერატორებთან?

მთელი საქართველო თბილისისკენ დაიძრა. ამას ცუდად როდი ვუყურებ, მაგრამ გლეხმა მიწას უნდა მოუაროს, ხაბაზმა პური აცხოს, სტრიპტიზი კი არ უნდა აკეთოს. იგივე ხდება ლიტერატურაშიც, ანუ ვისაც არ ეზარება, ყველა წერს. თუმცა, ასეც უნდა იყოს – თუ არ გეზარება, უნდა წერო.

– როგორი ურთიერთობა უნდა არსებობდეს ხელისუფლებასა და მწერალს შორის?

– ყოველთვის შეურიგებელი ვიქნები იმ შემოქმედისადმი, ვინც ხელისუფლებისადმი კონფორმისტი იქნება, სახელმწიფო სუფსიდიებზე იცხოვრებს ან რომელიღაც პოლიტიკური გუნდის დაკვეთებს შეასრულებს. რატომღაც, ღრმად მწამს, რომ ხელოვანი ყოველთვის ოპოზიციაში უნდა იყოს.

– შენ აღნიშნე, რომ არც ერთ ინსტიტუში არ ტარდება შეხვედრები ლიტერატორებთან, მაგრამ თბილისში ხომ არსებობს კლუბი „სარდაფი“, სადაც სწორედ დაინტერესებული სტუდენტები ხვდებიან ლიტერატორებს?

– შესაძლოა ვიღაცისთვის ეს კარგიც იყოს, მაგრამ, სიმართლე გითხრა, ამაში კარგს ვერაფერს ვხედავ. საერთოდ, ხელოვნებას სნობობა არ უხდება. „სარდაფში“ კი სნობობის გარეშე ჯერ არაფერი მინახავს. წიგნს თუ რაღაც მამაძაღლობები სჭირდება და მის ფონზე უნდა გაიყიდოს, მაშინ სწორედ მამაძაღლობა ყოფილა აქტუალური და არა ის, რაც ამ წიგნებში წერია. ეს არ არის მარტო შემოქმედის დანაშაული. და თუ ვინმეს ეჩვენება, რომ „სარდაფში“ რამე ხდება, გულწრფელად მივესალმები. ხომ შეიძლება მე ვერ დავინახო, არადა მართლაც რამე ღირებული ხდებოდეს. ოღონდ ეგაა, რომ, როდესაც იქ სახელმწიფო მინისტრი მიგყავს და მას „გულის ნადებს“ უზიარებ, ძალიან მეეჭვება, ვცდებოდე.

– რა დონეზეა დღეს საქართველოში საგამომცემლო საქმიანობა?

– ძალიან კარგია, რომ გამომცემლობათა რაოდენობამ იმატა. დღეს რამდენიმე მართლაც სერიოზული, დამოუკიდებელი გამომცემლობა არსებობს. რა თქმა უნდა, ყველაზე ერთნაირი აზრი ადამიანს ვერ ექნება. მაგალითად, გამომცემელი ლაშა ბერაია („ლოგოს-პრესი“), რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, არც მეტი, არც ნაკლები – მეცენატია. ვერ დავიჯერებ, რომ მის, ხშირ შემთხვევაში, უშურველ საქმიანობას რაღაც ფინანსური მოგება ჰქონდეს. მან გამოსცა ნაბოკოვის „ლოლიტა“, რომელიც უდავოდ მაღალი დონის თარგმანია. კრიტიკოს ლევან ბრეგაძესთან საუბარში ის აზრიც კი გამოვთქვი, რომ ქართველი მკითხველისთვის ამ თარგმანის წაკითხვა უკეთესი იქნება, ვიდრე მისი დედნის-მეთქი. ეს წიგნი ქართული მთარგმნელობითი სკოლისათვის მონაპოვრად მიმაჩნია. მაგრამ ის, რომ „ლოლიტა“ დღეს ისე ვერ გაიყიდება, როგორც ეს იდეალურ შემთხვევაში სასურველი იქნებოდა, კომენტარს მგონი არ საჭიროებს. დღეს გამომცემლისთვის მთავარი ორიენტირი მაინც კომერციული ტექსტია. სხვა მხრივ მას ხელს არ კიდებენ, თუნდაც – პრესტიჟისთვის.

არადა ფრანგული „გალიმარის“ პრეზიდენტი ამბობს: თუკი ხუთ კომერციულ ნაწარმოებს დავბეჭდავ, მეექვსე აუცილებლად წამგებიანი უნდა მივაყოლო, თორემ ხვალ იმ ხუთსაც ვეღარ გავყიდიო. პრესტიჟის ამბავია ის, რომ მან სერიოზული ლიტერატურა უნდა დაბეჭდოს. დღეს საქართველოში ვერ ვხედავ ტენდენციას, რომ ვინმე სერიოზული ლიტერატურით იყოს დაინტერესებული.

– რამდენადაც ვიცი, შენი წიგნი „სიმფსონები“ დღემდე კარგად იყიდება. როგორ თვლი, ეს წიგნი კომერციულია თუ სერიოზული ლიტერატურა, თუ ამათი ნაზავია?

– კომერციულად წარმატებული და მხატვრული ხარისხით მაღალი დონის წიგნები დიდი იშვიათობა ყოფილა კაცობრიობის მთელი ისტორიის განმავლობაში. თავიდან იმასაც კი ვფიქრობდი, რა უბედურებაა, რატომ მიიღო-მეთქი ქართველმა ჩემი მოთხრობა „სიმფსონები“. ისიც კი ვიფიქრე, რამე ხომ არ შეიცვალა-მეთქი, თუმცა ქართველს რა შეცვლის. სხვათა შორის, ეს წიგნი ჩემთვის მაინც მეორეხარისხოვანია, რადგან დაახლოებით ვხვდები, მკითხველი რამაც მიიზიდა. ეს არის ჰომეროსის თავი, სადაც სექსუალური გადახრები ხდება.

– მეჩვენება, რომ „სიმფსონებისა“ და „წერილი დედას“ გმირებს აკლიათ სიყვარული. მათში დიდი დოზითაა ცინიზმი, სარკაზმი, რაც, რელიგიურად რომ განვიხილოთ, ბოროტებიდან მოდის. რატომ აკლიათ მათ სიყვარული?

– ერთხელ ჟურნალისტმა ეკა ქევანიშვილმა მკითხა: „სიმფსონებში“ ღმერთი სად არისო. ჩემის აზრით, შეიძლება სწორედ ეს არის ამ წიგნის ერთ-ერთი მთავარი ნიშან-თვისება, ანუ ის, რომ მასში მართლაც არ არის ღმერთი და, აქედან გამომდინარე, მკითხველს იმის შესაძლებლობა ეძლევა, ამ ყველაფერს შეეწინააღმდეგოს, თუნდაც ჩემი ნაწერისადმი პროტესტი გაუჩნდეს. იქ, რომ სადმე ღმერთი ყოფილიყო, ეს პროტესტი არ გაჩნდებოდა. ეს წიგნი არის ღმერთის მონდომება და მოწყურება.

– ზაზა, ქართული სული, როგორც ასეთი, ჩვენი ხელოვნების რომელიმე დარგში თუ ჩანს?

– რაც ყველაზე ხშირად თვალშისაცემია, არის ცუდად გადმოღებული დასავლური კულტურის ასლი. ეს რუსულსაც კი არა ჰგავს, რომელიც მართლა გაჯერებულია მართლმადიდებლური სულისკვეთებით. თუნდაც იგივე დოსტოევსკი რად ღირს. ეს სულისკვეთება წარსულში ჩვენ გვქონდა, იგივე ჰაგიოგრაფიულ ძეგლებში. უაღრესად საჭირბოროტოდ მეჩვენება დღეს მათი ხელახალი გადაკითხვა. ქართული სულის მატარებელია კვაჭი კვაჭანტირაძე, თუმცა კი მასზე დიდი მრუში მეორე არ მეგულება მსოფლიო ლიტერატურაში. და ვინ იტყვის, რომ კვაჭი არ არის ტიპიური ნაძირალა ქართველი?

თანამედროვე მუსიკაში ერთადერთ მუსიკოსს, რობი კუხიანიძეს ვცემ პატივს. რობი ექსპრესიული პიროვნებაა, შეიძლება ის რაფინირებულიც იყოს, მაგრამ გვერდიდან შთაბეჭდილება რჩება, რომ თავგადებული და ყოვლად უკომპრომისო როკ-პოეტია. სამწუხაროდ, დღეს საქართველოში, ფაქტობრივად, არ არსებობს სოციალური მუსიკა. შეიძლება ითქვას, რომ მხოლოდ „ზუმბას“ ჰქონდა ერთი სოციალური სიმღერა „ვაშლის გამყიდველო“ (და საერთოდ, მთელი მისი „ევრორემონტი“). ასეთივე სოციალური მუსიკის დაკვრის მცდელობა ჰქონდა ნიაზ დიასამიძესაც. ამას მას ვერ დავუკარგავთ.

როდესაც ამა თუ იმ ერის ცხოვრებაში ჟამიანობაა, თავს იჩენს ამ ერის თითქმის ყველა მანკიერი მხარე. ირაკლი ჩარკვიანი მთელი თავისი ცხოვრება ნონკონფორმიზმსა და შეუგუებლობას ქადაგებდა, მაგრამ ამ ადამიანს დღეს რომ ვუყურებ, მართალია, ვხედავ, რომ ჰალსტუხი კისერზე არ უკეთია, მაგრამ ალღო მკარნახობს – ჯიბეში უდევს. როდესაც ჯერ ამბობ: „მე გადავცურავ ზღვას“, სულ ცოტა ხანში კი უკვე გეზარება და მღერი: „აღარ გადავცურავ“, თუმცა კი ჯობდა გეთქვა, ვეღარ გადავცურავო, ეს არ არის მხოლოდ საკუთარი თავის შეურაცხყოფა. ჩემის აზრით, ეს შენი მსმენელის, შენი თაყვანისმცემლის შეურაცხყოფაა. ჩარკვიანი ალბათ მაშინ იყო აქტუალური, როდესაც „პედრო“ და „დონალდო“ არ იშოვებოდა და მამამისს მისთვის სწორედ „პედროები“ და „დონალდოები“ ჩამოჰქონდა მივლინებებიდან. ხოლო, როდესაც ის ავადსახსენებელი „პედროები“ და „დონალდოები“ უკვე ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახდა, გამოჩნდა, რომ ირაკლის პოპულარობით თვით აჩი მეფარიძეც კი ჯობს. თუმცა იყო პოპულარული, არ ნიშნავს, იყო კარგი. მაგალითად, დღეს პოპულარულია პარლამენტის მხატვარი გია ბუღაძე, მაგრამ ვინ იტყვის, რომ ის კარგი მხატვარია? როდესაც ყველაზე რეიტინგული ტელევიზია, „რუსთავი 2“ პირველხარისხოვან მხატვრად გია ბუღაძეს მიიჩნევს, იმ ქვეყნის კულტურა დაღუპულია. ეს ჩემი სუბიექტური აზრია.

– მასკულტურასთან შენი შემოქმედება ზედმეტად მწყრალადაა განწყობილი, მაგრამ მაინც როგორი დამოკიდებულება გაქვს მასთან? შენი აზრით, როგორი უნდა იყოს ნორმალური, თუნდაც ოდნავ ინტელექტუალური მასკულტურა?

– მასკულტურა რა ხვითოცაა, ყველას კარგად მოგვეხსენება. რუსეთში მასკულტურაა იგივე ზემფირა ან „მუმი ტროლი“, დასავლეთში კი თუნდაც „როლინგ სტოუნზი“, მაგრამ ეს ინტელექტუალური მასკულტურაა. არ შეიძლება ქართველ ერს იმის ინტელექტი გააჩნდეს, რომ უმჯობესი ამოარჩიოს? ის ბაკქანალია, რაც დღეს ჩვენს სცენაზე ხდება, მიუღებელია და სწორედ იმაზე მიგვითითებს, რომ ერს არა აქვს იმის ინტელექტი, განსაზღვროს, სად არის ღირებული და სად უღირსი. და ეს არ არის მარტო კრიტიკის არარსებობის ბრალი.

– როგორც ხელოვანი რას ფიქრობ, როგორი იქნება ხვალინდელი დღე?

– წარმოდგენა არა მაქვს.

– უახლოეს მომავალში თუ გამოვა შენი ახალი წიგნი და ეს ზაზა ბურჭულაძის, თუ გრეგორ ზამზას სახელით დაიბეჭდება?

– გრეგორ ზამზამ, როგორც ფსევდონიმმა, თავი უკვე ამოწურა. ჩემი ახალი წიგნი, რომელიც ახლა იწერება, ჩემი სახელით გამოვა, მაგრამ როდის დამთავრდება, წარმოდგენა არა მაქვს, თუმცა ეს XXI საუკუნის უმთავრესი წიგნი იქნება.

– წერის გარდა რას აკეთებ?

– მეტ წილად ნაცრის ქექვით ვარ დაკავებული. უმაღლესი განათლება არ მიმიღია. საშუალო განათლების მქონეს კი მეტი, მგონი, არც მოეთხოვება.